De voornaamste reden dat ik voorafgaand aan de Siberië express een paar dagen naar Oekraïne ben geweest, is een bezoekje dat ik heel graag wilde maken aan een heel bijzonder plek: Tsjernobyl.

26 april, 1986. In reactor 4 van de Tsjernobyl kernenergie centrale wordt 's nachts een test uitgevoerd voor een nieuwe manier van energieproductie. Tijdens het proces is er een plotselinge stroomstoring en valt een van de generatoren die koelvloeistof aanvoert uit. De kern wordt te heet en smelt door het omliggende reactorvat (meltdown). De kernreactoren in Tsjernobyl ontbreken een betonnen mantel, zoals de huidige kerncentrales wel hebben. Hierdoor komt de hete kern in contact met lucht en stoom wat leidt in een gigantische explosie.

Het dak van de reactor wordt bij de explosie vernietigd en radioactief materiaal vliegt door de lucht en verspreid zich overal in de omgeving. Ondertussen blijft de kern van de reactor doorbranden met een temperatuur van een paar duizend graden, waarbij een constante rookwolk van radioactieve lucht naar buiten komt. Deze wolk veroorzaakt de zogehete "fallout" in een groot gebied in Oekraïne en Belarus en verspreid zich in de daaropvolgende dagen zelfs tot andere landen in West Europa.

Het meest bizarre van de ramp is misschien nog wel dat de toenmalige Sovjetunie niks vertelde over de ontploffing. Pas toen er de volgende dag in Zweden een extreme toename van radioactieviteit werd gemeten in de lucht, gaf de Sovjetunie toe dat er een "klein" ongeluk was gebeurd. Nog geen 3 kilometer van de reactor lag de stad Pripyat. Een grote stad van 55.000 inwoners. Hen werd verteld dat ze tijdelijk geevacueerd zouden worden, maar dat ze snel weer terug konden naar hun huizen. Mensen namen dus alleen belangrijke dingen mee, waardoor zo goed als alles vandaag de dag nog steeds in dezelfde staat is te vinden. Werkelijk een spookstad dus.

Nu, bijna 30 jaar later, zijn de ergste effecten van de ramp weggetrokken en grote delen van het gebied rondom de reactor veilig om te betreden. Ik hoorde dat het mogelijk is er als toerist heen te gaan, en dus heb ik via een reisorganisatie in Kiev een dagtrip geboekt.

Met 7 anderen reden we in een busje vanuit Kiev 2 uur naar het noorden. De kernreactor ligt nog net in Oekraïne, op de grens van Belarus. 30 kilometer van de kerncentrale kwamen we bij een controlepost. Alleen onder begeleiding van een gids is het toegestaan dit gebied als burger te betreden. Eenmaal langs de controle waren we binnen, dit was officieel "restricted territory".

De radioactieve wolk die de reactor destijds heeft verspreid is door de toenmalige windstand vooral naar her noordwesten geblazen. Hierdoor is vooral het gebied te noorden van de reactor vervuild en konden wij relatief veilig rondlopen. We stopten op verschillende plekken om verlaten huizen en dorpjes te bekijken. Alles was hier door de natuur overwoekerd en leek een soort jungle.

In een straal van 10 kilometer afstand tot de reactor is een tweede parameter opgezet. Terwijl het buitenste gebied (tussen 10 en 30 km) inmiddels weer bewoonbaar zou kunnen zijn, is deze binnenste cirkel op bepaalde plekken nog zwaar vervuild. Onze gids had constant een geigerteller bij zich, die de radiatie meet. Op die manier weet je altijd of je je in een veilig gebied bevind.

Voordat we Pripyat betraden, maakten we eerst een stop bij een bizar bouwwerk, waarvan het bestaan decennia lang onbekend was. Midden in de bossen nabij Pripyat hebben de Sovjets in de jaren 70 een gigantisch radar-net gebouwd, dat inkomende rakketten moest detecteren. Het bouwsel bestaat uit enorme stalen pilaren, bijna 100 meter hoog, die over enkele honderden meters in 1 lijn staan. Tussen de pilaren is een net van elektrische kabels gespannen die samen een groot veld vormen en als radar voor projectielen werkte. Verstopt in de bossen valt dit bouwwerk pas op als je er vlak bij staat. Via een ladder ben ik twee verdiepingen omhooggeklommen, nog lang niet in de buurt van de top. Wat een gigantisch ding. Een goed voorbeeld van hoe ver de Sovjets gingen in de koude oorlog.

Van te voren had ik verwacht dat we alles in het gebied zouden bezoeken, behalve de kernreactor zelf. Hoewel deze na ontploffing volledig is ingepakt in beton, is dit gebied rondom toch nog sterk radioactief. Ik had het mis, zelfs de reactor hebben we van dichtbij gezien. En met dichtbij bedoel ik echt dichtbij. Nog geen 300 meter van reactor nummer 4 stopten we. Onze tijd hier was wel gelimiteerd, binnen 10 minuten moesten we weer terug in de bus zitten.
Bizar, ongelofelijk en ook wel een beetje eng. Om zo dichtbij dit dodelijke bouwwerk te staan. Het zwartgeblakerde gebouw is enorm imposant, met de hoge rode schoorsteen en metersdikke betonlaag. Deze betonconstructie is in de weken na het ongeluk gebouwd, om te voorkomen dat het radioactieve afval weg zou lekken. Een operatie waarbij talloze brandweermannen, soldaten en arbeiders slecht of onbeschermd de reactor in zijn gestuurd. In die onmenselijke omstandigheden had je binnen een kwartier een dodelijke dosis straling opgedaan. Veel van de mensen die hier na het ongeluk hebben gewerkt zijn overleden of ernstig ziek geworden.

De huidige betonnen mantel is haastig gebouwd, met het oog op een tijdelijke bescherming. De bijna 30 jaar oude betonmantel begint scheuren te vertonen en daarom is er de afgelopen jaren druk gebouwd aan een nieuwe overkapping. Nog geen 500 meter van de reactor staat een gigantische metalen koepel. Deze zal, wanneer af, over de reactor worden verplaatst op wielen en daar worden geïnstalleerd. Naar verwachting is de bouw in 2017 klaar, waarna we voor de komende 200 jaar beschermd moeten zijn. Het radioactieve afval heeft een halveringstijd van enkele duizenden jaren. Oftewel, dit materiaal zal nooit meer veilig behandel kunnen worden. Het enige wat we kunnen doen is het volledig inpakken en afschermen van de buitenwereld...

Onze volgende stop was de spookstad Pripyat. Hier had ik me het meest op verheugd. En dat was terecht. In anderhalf uur hebben we een flinke wandeling door de stad gemaakt, waarbij we even 30 jaar terug reisden in de tijd. Hoewel er hier al een aantal jaar toeristen worden toegelaten en er velen voor mij dit gebied hebben bewandeld, voelde het toch uniek en bijzonder om door zo'n onaangetaste plek te lopen. Van de ene op de ander dag is deze stad verlaten, dus bijna alles is er nog. We liepen onder andere door een hotel, school, ziekenhuis en kinderdagverblijf. Meubels, boeken, speelgoed, medische apparatuur. Het staat er nog allemaal.

Ook de sterke communistische sfeer van destijds kun je duidelijk voelen. Overal zie je hamers en sikkels op gebouwen en staan imposante standbeelden die de grootsheid van de sovjetunie uitbeelden. Lenin hangt in ieder gebouw aan de muur en de letters CCCR (USSR) pronken op de vele gevels.

In het culturele centrum van de stad liepen we door een gigantisch theater en langs een imposant leegstaand zwembad. Het meest indrukwekkende was toch zeker de verlaten kermis, waar botsauto's, een draaimolen en het welbekende reuzenrad staan. Zo irreëel om hier te lopen.

De tour sloten we af op het dak van een van de hogere flatgebouwen in de stad. Vanaf hier had je een uitgestrekt zicht over de stad, met in de verte de dreigende top van de kernreactor. Pas vanaf hier kreeg ik een goed beeld hoe groot deze stad was en voor hoeveel mensen deze ramp een impact op hun leven moet hebben gehad.

Ik ben nog geen week weg, maar durf nu al te zeggen dat het bezoek aan Tsjernobyl een van de hoogtepunten zal zijn van mn hele reis. Wat een bizarre ervaring om hier te mogen komen. Het laat je nog eens goed nadenken over waar wij als mens allemaal toe in staat zijn met onze huidige kennis en dat we hier voorzichtig mee om moeten gaan.

Excuses voor het lange verhaal, ik had beloofd mijn blogs kort te houden. Maar deze bijzondere belevenis wilde ik graag uitgebreid delen ;)

Geschreven door Milan