Goh, dit land houdt echt niet op ons te verbazen. Op allerlei vlakken. Natuur, cultuur, tradities, eet- en drinkcultuur. Om elke hoek schuilt een nieuw stukje natuur. Soms rustig, soms woest, soms vlak, soms overweldigend. Af en toe komen de rotsen op je af. En dan zijn er weer diepe kloven. Op “door god vergeten” plaatsen staat dan een klooster(tje) mooi te wezen. (Kan je het woord godvergeten nog gebruiken zonder aan misbruik in de kerk te denken?)
Mijn zus wees me erop dat ik bijna de hemel prijs voor alles wat het christendom ons gaf. En dat als geus van de familie, denk ik dan. Maar het is natuurlijk waar, we bezoeken hier zoveel cultureel erfgoed dat ontstaan is door en na de kerstening. Tegelijkertijd moeten we ons afvragen tegen welke kost voor de gewone bevolking. Zowel hier als bij ons. Neemt niet weg dat ook ik een kind ben van die cultuur en dat ik die cultuur ook in mij wil opnemen. Volgens minstens een van mijn kinderen stopten we vroeger bij elke kerk, kerkje of kapel van Frankrijk en hebben we de helft van alle Franse kerken gezien. Hij overdrijft, het was hoogstens een derde …
En of je het nu wil of niet, onze/mijn vorming is christelijk en ze heeft me ook bijgebracht om (beter) te begrijpen wat ik zie en hoor. En ik verwijs opnieuw naar mijn vriend en leermeester Stefaan Top die aan de kunsthistorici steeds meer de bijbel moest uitleggen om kunst, in casu schilderkunst te begrijpen.
Toch nog even terug naar gisteren. Tijdens onze rit door een troosteloos stukje komen we plots het dorpje Gagarin tegen. Dat is vrij recent. Het verhaal is als volgt: toen Chroesjtsjov op werkbezoek naar het Sevanmeer kwam, merkte hij op dat nergens een dorp naar Joeri Gagarin was genoemd. Ze antwoordden hem dat hij net een hazenslaapje aan het doen was toen ze er passeerden. Ondertussen werd ervoor gezorgd dat er bij zijn terugkeer borden stonden met de naam Gagarin. En sindsdien is er zo’n dorp. Het klinkt als een grap, maar het blijkt echt te zijn. Op die plek zie je nu nogal wat restanten van troosteloze en verlaten kolchozen.
Wat ik tot nu toe ook ben vergeten is de steeds weer terugkerende granaatappel. Overal vind je hem terug als symbool van de vruchtbaarheid. Vaak kun je hem ook uitgeperst drinken aan kraampjes. Maar meestal vind je hem terug op de stone crosses die je bij elk kerkje vindt.
Onze eerste bestemming is het Khor Virap klooster. Fantastisch mooi gelegen. Hier werd Gregorius dertien jaar in een diepe put in verzekerde bewaring gehouden, maar uiteindelijk zorgde hij voor de kerstening in Armenië. Hierdoor werd Armenië het eerste land dat het christendom in de derde eeuw als staatsgodsdienst aannam. Dus voor het Romeinse Rijk. Met die Gregorius is natuurlijk van alles gebeurd, wat natuurlijk niet anders kan, want anders zou het geen heilige zijn. Kijk maar eens hoe hij door twee beenhouwers(haken) wordt gemarteld.
Het kerkhof aan de voet van de heuvel toont ons een andere begrafeniscultuur op gebied van zerken. Heldendom lijkt hier op sommige graven aan de orde. De beelden spreken voor zichzelf. Het oorlogsverleden en -heden is hier natuurlijk debet aan.
De locatie van de kerk is ook wel uniek, omdat je hier op het grensgebied met Turkije zit. Een soort niemandsland met wachttorens maakt dit maar al te duidelijk.
Nog duidelijk is verder de grens met Nakhchivan, een deelgebied of grote exclave van Azerbeidzjan. Een explosieve grens, want de Azeri’s willen een corridor vanuit hun moederland, wat ooit wel eens het zaadje van nieuwe agressie zou kunnen zijn. De grensbewaking gebeurt door Armeniërs en Azeri’s, maar ook door Russische peacekeeping. Voor zover dat geen contradictio in terminis is. Nu, de situatie is hier zo ingewikkeld dat ik naar het toekomstige boek van Dirk moet verwijzen om uit dit kluwen wijs te raken. Je zou hier kunnen spreken van een niet neutrale neutraliteit op dit ogenblik. Toch blijven de Armeniërs hun tradities en feesten in ere houden. Uitstekende bewakers van hun christelijke cultuur, omringd door moslimlanden met uitzondering van Georgië.
In Areni krijgen we naast een fantastische maaltijd – alweer – vier soorten wijn geserveerd. Het is een afgelegen dorpje dat we door de contacten van Leila bezoeken. De hoofdweg slaat hier plots om in een aardeweg. We zijn ver verwijderd van het haast mondaine Jerevan. De ooievaarsnesten krijgen we er gratis bij.
De volgende stop is het klooster van Noravank. Opnieuw een juweeltje tussen hoge rotswanden. De timpanen zijn prachtig gegraveerd met zeer verhalende beelden. Ook god is afgebeeld, wat een grote uitzondering was. Zondigen tegen de regels kan altijd, biechten ook.
Maar deze streek heeft meer te bieden. Grotten geven sinds een goeie vijftien jaar hun geheimen prijs dankzij de incidentele vondst van een leren veterschoen van vijfduizend jaar oud. Opeenvolgende opgravingen tonen bewoning aan tot minstens 6000 jaar en zelfs tot de homo erectus. En erectus is net iets wat ik in deze grot niet overal kan doen zonder mijn hoofd te stoten. Van hoofden gesproken, vriend Maarten Larmuseau zou hier nog goed dna-werk kunnen verrichten met de gevonden schedels.
Ook hier zijn we weer verbluft door de kwaliteit van de gids, zowel qua inhoud als qua taal. Ze is linguïste en heeft Russisch en Engels gestudeerd, maar zegt het als een politiek statement liever in de andere volgorde. In de grot worden we gevolgd door een rosse poes. Zou die bescherming bieden voor de millennia oude artefacten, vooral kruiken? En buiten worden we begroet door een herdershond die blijkbaar genoeg had van het eerste deel van zijn woord en op doortocht gewoon bij de grotten is blijven hangen. Het zal er goed zijn.
We komen in het donker terug in Jerevan aan en genieten van een rustige avond.

Geschreven door Paul.gaat.op.reis.en.neemt.mee