Onze laatste dag begint met fantastisch nieuws dat eigenlijk nooit nieuws had mogen zijn. Maar die Groote Oorlog is er nu eenmaal geweest en heeft mee het lot van Europa tot op de dag van vandaag bepaald. We zouden nu cynische woordspelingen kunnen maken, maar we houden het bij gelukwensen voor Piet Chielens, Dominiek Dendooven en ploeg. Fantastisch werk, jongens. Een zeer terecht eerbetoon en een blaam voor UNESCO die een tweede zittijd wilden voor dit vredesproject.
We zijn ondertussen vertrokken voor onze laatste rondrit. De eerste etappe brengt ons naar Klungkung, een vroegere koninklijke stad (Lut, dit wordt spek voor jouw bek). De authentieke open gerechtszaal bevat heel wat geschilderde panelen die de vroegere doeken vervangen. De vreselijkste straffen worden er uitgebeeld. De hernieuwde kennismaking met Klungkung is een echte meevaller. Het is één van mijn favoriete plekken. Mooi onderhouden en minder chaotisch dan op andere plaatsen. De Nederlanders hebben hier in 1908 lelijk huisgehouden en het grootste gedeelte verwoest. Blijven nog over: het Puputan monument, de Kerta Gosa en de Bale Gambang. Vooral die twee laatste gebouwen dragen bij tot mijn absolute voorkeur. Kerta Gosa is een voormalige gerechtszaal. Compleet open en overdekt. Vroeger hingen er doeken met afbeeldingen, nu heb je die beschilderde eternietplaten (sinds 1906). Ze zouden wel wat restauratie kunnen gebruiken, want de kleuren zijn wat verschenen, ook al kan het zonlicht er niet aan. In de Bale Gambang heb je ook dergelijke taferelen, maar dan van het dagelijkse leven. Van jongere datum, dus met heldere delen.
Zou ik die afbeelding van een hond die in het been van een vrouw bijt aan mijn dochter Jane sturen? Ze maakte onlangs hetzelfde mee aan de Groene Hoek in Berchem.
Het bijhorende museum heeft een duidelijke update en upgrade gekregen. Mooi verzorgde opstelling, met onder andere weer een hoofdrol voor de keris die echt overal aanwezig is in de Javaanse en Balinese cultuur.
De gamelan waarop Ludo zovele jaren geleden speelde, is verdwenen. Zou hij “ontstemd” zijn?
In belendende kamers vind je mooi werk van Emilio Ambron, de Italiaanse schilder uit Firenze (https://nl.wikipedia.org/wiki/Europesekunstenaarsop_Bali). In 1939 stelde hij al vast dat het toerisme de ziel en de ongetemde en wilde natuur uit Bali wegnam. Volgens hem keken de Balinezen vreemd op, maar ze pasten zich aan. Bijvoorbeeld door zich een Japanse fiets aan te schaffen en het paard op stal te laten. Ambron zag dit volgens mij erg goed. De Balinezen, meer dan andere Indonesische volkeren, omarmden voluit het toerisme, pasten zich daaraan aan, maar behielden toch hun eigenheid. Mede uiteraard door de natuurlijke schoonheid van Bali. Dit heeft uiteindelijk gezorgd voor de toestanden van vandaag. Overspoeld door de ongecontroleerde massa’s. Tourist ridden. Ik heb de indruk dat we dicht bij een onomkeerbaar keerpunt zitten. A point of no return. Wat zouden Ambron en de oudere Balinezen hiervan denken? Kuta is al kapot “getoerist”, nu is Ubud duidelijk aan de beurt. In Klungkung is daar echter nog niet veel van te merken. Maar het blijft een wankel evenwicht. In tegenstelling tot Toraja ben ik hier ook toerist, zij het met voorkennis.
We zetten koers naar Goa Lawah, de vleermuizengrot. Ik herinner me van vroeger vooral de stank. Die is er nu niet meer. Of toch veel minder. Mie zou ze wel ruiken. Er is net een ceremonie aan de gang. Die gezangen hebben altijd iets bezwerends. Allemaal in het wit met een gele buikband. We zien ze terug in Pura Besakih, de heilige tempel. Tenganan is, of was, een adatdorp. Vele oude gebruiken die hun tijd hebben gehad. Maar het is er niet echt op achteruitgegaan. Nog altijd dezelfde mannen die hun tekstjes op palm verkopen. En ikatshops. Maar alles lijkt heel netjes en we maken een rustige wandeling rond het dorp.
Een langere tocht door de bergen brengt ons bij een restaurant van waaruit we een mooi uitzicht hebben op de 3150 meter hoge Gunung Agung, de heilige berg, waartegen het tempelcomplex van Pura Besakih is gebouwd. Als een echte vulkaan uit de stripverhalen ligt hij in de zon. Op één of andere manier is de tempel altijd aan een uitbarsting ontsnapt. De lava ging altijd de andere kant op. Maar ooit hebben ze hier prijs. Zes jaar geleden heb ik halsoverkop Bali verlaten omdat een mogelijke eruptie het luchtverkeer dreigde stop te zetten. Maar wat een mooi uitzicht hebben we nu op de Gunung Agung in volle glorie uit de matahari (zon), als we bij Pura Besakih aankomen. Hoe veranderd is dat hier. Een enorme parking, een shuttlebus tot aan het complex en makkelijk lopende asfalt. Hoe anders was het hier. In de prijs van ons toegangsticket zit een gids die nogal last heeft met de f. Alle tempels hebben een roop en sommige een rooptop. Maar verder doet hij het - weliswaar op automatische piloot - behoorlijk, alhoewel het allemaal gemeenplaatsen zijn. Brahma, Shiva en Wisnu zijn inderdaad de belangrijkste hindoegoden en de swastika is inderdaad een hindoesymbool. Tussendoor toont hij ons het kruidje-roer-me-niet. Het is warm en we stappen traag en maken misbruik, van de shuttle naar beneden, want "kaki sakit" van Chris helpt. Op de terugreis naar Ubud vertelt onze driver dat zijn vrouw een massagesalon heeft. Na onze gembermassage zijn we als herboren, wat gezien het omringende hindoegeloof nog niet eens zo merkwaardig is. Wat wel merkwaardig is: dat massagesalon zit verborgen in zijn huis dat meer op een tempel of een paleis lijkt dan op een huis. Je vraagt je af, waarom hij nog driver is, want het guesthouse waar wij slapen is ook van hen. En hij heeft bovendien nog een winkel met badmintonmateriaal. Tenminste één Indonesiër die niet van voetbal houdt omdat men voortdurend vecht. Wij moeten niet bevestigen zoals de 923 andere keer dat Lukaku Belg is. In bekendheid gaat hij hier toch KDB vooraf. Deze middag zat een koppel met de gids aan tafel. We hoorden dat in het leven een auto absoluut belangrijk en onmisbaar is. De man had twee boten, een grote en een kleine. Naarmate je rijker wordt, wordt de grote boot ook groter. Een kwestie van rijkdom. Waarom vertelt zo iemand dat tegen zijn gids die in het beste geval, na afrekening met zijn bureau, misschien vijftig euro overhoudt. Plaatsvervangende schaamte voelde ik. De reactie van de gids was niet te horen of te zien, want hij zat met zijn rug naar ons toe. Dacht er even aan om die man de mantel uit te vegen. Niet gedaan. Waarom moet dat dan net weer een Duitser zijn? Voilà, het meeste is gezegd, alhoewel het hoofd vol indrukken zit. De vingers willen niet meer mee. Morgen met het vliegtuig naar Jakarta. We zijn homeward bound vanaf nu.
De laatste dans schenk ik jullie in het weekend.

Geschreven door Paul.gaat.op.reis.en.neemt.mee