De wekker staat op vijf uur in de morgen. Veel te vroeg natuurlijk. Wat moet een mens op dat uur? We zijn in negeri diatas awan, het land boven de wolken. Vroeg en fris tot koud. Een vijftien graden. Wat voor hier toch wel echt fris is. We hebben wel wat pech, want de awan zijn er niet. Pech betekent dat we in de diepte de lichtjes van Rantepao zien. Het dal is zo ook mooi, maar in goede omstandigheden is het dal vol wolken die langzaam wegtrekken bij zonsopgang. Een beetje zoals in een vliegtuig. Nu slechts enkele sliertjes. Het zij zo. You can’t have it all.
Daarna terug naar bed. Als een blok in slaap gevallen. Overigens, dat begint hier meer en meer op thuis te gelijken. Bij voorbaat een verloren gevecht. The battle of the sheets. Zowel Mie als Chris wikkelt zich graag in het laken: induffelen. En aangezien ik een rustige rugslaper ben, is de uitslag op voorhand bekend. Thuis hebben we dat opgelost met twee donsdekens, maar hier heb ik dan een sarong genomen. Chris beweert dat het andersom is, maar dat is puur gelogen: fake news and alternative truth. Met wat voor een vriend ben ik op stap? :-)
De weg naar Batutumonga gaat over van asfalt in een pad vol stenen. Het gaat nu heel traag, maar de weg is bezaaid met bezienswaardigheden en … honden. Ze liggen op de straat te luieren en stappen pas traag weg als het echt moet. Van paarse bananenbomen (jantung pisang of bananenhart) die voor puso (een blijkbaar heerlijk gerecht) zorgen tot wondermooie vlinders en bamboebomen. Maar ook wonderbaarlijke vergezichten met sawa’s in allerlei schakeringen. Het heet hier ook niet voor niets de gordel van smaragd. Dat alles gelardeerd met tongkonan en lumbung.
We komen een tweetal keren een plaats tegen waar een upacara mati wordt gehouden. Makkelijk te herkennen omdat je plots heel veel men and women in black tegenkomt. Dat brengt ons uiteindelijk tot Loko Mata’. Hier is een paar dagen geleden een ma’nene’ geëindigd. En dat is eraan te zien. De plaats ligt vlak bij een vrij smalle weg en is een toeristische plek. Er zijn vrij veel rotsgraven en zelfs een drietal tau-tau. Zes jaar geleden heb ik hier voor het eerst een ma’nene’ gezien. Er stonden hier massa’s volk, waardoor de weg volledige geblokkeerd werd. Naast de Indonesische familie ook veel Indonesische en andere toeristen. Ik moest toen entreegeld betalen. Daardoor dacht ik verkeerdelijk dat dit omwille van ma’nene’ is, maar uiteindelijk moet je in Loko Mata’ altijd 30,000 rupiah betalen omdat het een toeristische hotspot is. Ik hoop deze fout in een volgende bijdrage recht te zetten. Ma’nene’ is dus wel gratis. Maar van de privésfeer was hier toen weinig tot niks te merken. Het was eerder een kermissfeertje, waarbij de familieleden als een soort showleiders met de lichamen omsprong. Compleet in tegenstelling tot gisteren, hoe sereen was dat, ondanks ook de leuke momenten.
Hier in Loko’ Mata is ook al het vuil blijven liggen. Stukken hout, plastic flesjes, de vervangen kledij, noem maar op. In Limbong werden de gewisselde kleren zelfs in een put ondergespit. Misschien is dat ook niet ecologisch, maar het is in ieder geval een nette oplossing. Loko Mata’ biedt daardoor een wat triest beeld.
Vandaar rijden we door naar Batutumonga. Daar heb je een fantastisch zicht op de hele vallei. Vanuit hier kun je via enkele kampungs naar beneden wandelen, maar voor Chris lukt dat niet. We eten er alweer zeer lekker en blijven toch wel wat lang. Damita heeft de neiging om het zaakje over te nemen. We moeten haar in de gaten houden, maar ze blijft haar vriendelijke zelve en beantwoordt elke vraag naar haar goeddunken, waarbij je toch soms de indruk hebt dat ze niet de achterkant van haar tong laat zien als het over klassen en standen gaat.
Wat verder bij Tinimbayo hebben we een haast sprookjesachtig en idyllisch panorama in terrassenbouw. In tegenstelling tot wat we haast overal zien, zijn de sawa’s perfect onderhouden. Moet ook wel, ze vormen de levensader van dit land.
In Bori’ komen we terecht in een soort museumsite die dat tegen wil en dank is geworden. De megalieten die bij een rante worden opgesteld, zijn hier verzameld. Om plaats te maken. Was bedoeld voor eigen gebruik, maar is uitgegroeid tot een toeristische site.
Een beetje verder in Bori’ komen we bij een heel interessante plek. Het is de reconstructie van het huis waar dominee Antonie Aris van de Loosdrecht door Pong Massangka en nog enkele anderen in 1917 werd vermoord. Hij was de eerste zendeling in Toraja (1913) en richtte er enkele scholen op. Hij behoorde tot de Gereformeerde Zendingsbond en was strikt in de leer. Zo wou hij de zesdaagse markt maar elke zeven dagen organiseren zodat de zondag de dag des heren zou blijven. Hij wou ook de hanengevechten en het gokken afschaffen. Hij joeg vooral wat leiders uit de hogere klasse tegen zich in het harnas, omdat hij ook de lagere klassen wou scholen en daardoor die leiders onder hun duiven schoot. In mijn bijdrage in Volkskunde lees je meer over hem.
Dit huis biedt niet veel meer dan drie gesloten kamers die leeg zijn en waar een paar foto’s ophangen. In de voortuin staat een groot standbeeld van de man. Wat er ook van zij, hij is natuurlijk een pionier en de man die mee zorgde voor de grote aanwezigheid van protestanten in Toraja.
Tenslotte nog even naar het museum in centrum Rantepao. Daar is nog niet veel veranderd sinds laatste keer. Ze lijken er alles aan te doen om geen toeristen te hebben. Het licht is kapot zodat je in het halfduister het museum moet bezoeken. Ook de opstelling getuigt niet van een dynamisch beleid.
Dit alles leidt ons naar Santai, een mooi hotel midden in de sawa’s. Heerlijk.

Geschreven door Paul.gaat.op.reis.en.neemt.mee