Vrijdag, 12 mei 2023 – Via enkele burchten op weg naar een sprookje
Neen, de dag was gisteren niet zomaar afgelopen met een bezoek aan het ongekende en daardoor jammer genoeg onbeminde museum. Maar een powernap (of twee-drie) was wel op zijn plaats. De leeftijd en de vermoeidheid spelen toch wel een rol.
Een wandeling naar de plaatselijke markt brengt ons weer op de been. En dompelt ons tegelijk ook onder in een meer Aziatische wereld. Hier merk je dat Oezbekistan te paard zit op twee werelden. East meets West. En waarschijnlijk op heel wat culturen. En wat samenkomt, vermengt zich op natuurlijke wijze. Of soms ook niet. Zoals bij ons maar jammer genoeg al te vaak het geval is.
Die vermenging is duidelijk te merken in het voedsel. Rijst en aardappels worden hier naast elkaar en aanvullend samen geserveerd. En verder ontzettend veel soorten groente naast elkaar. Je leeft – zonder het te weten – half vegetarisch. Geen nood, want de groente is heel lekker klaar gemaakt. Met de nodige kruiden.
Tijdens onze maaltijd krijgen we ook nog een huiskamerconcertje met Karakalpakse muziek. Twee mannen en twee vrouwen met een soort tweesnarig instrument. Een van de mannen zingt met aangehouden keelklanken. Zoiets wat je bij de Inuit kent. Of bij Huun-Huur-Tu (https://www.youtube.com/watch?v=7b1egQpIjLs ).
In principe ben ik uit ervaring erg kritisch bij dit soort optredens, omdat zij meestal een restant zijn van een verleden dat alleen maar in stand wordt gehouden om de toeristen te plezieren en ervan te overtuigen dat dit levende cultuur is. Quod non. Of toch meestal niet. Het herinnert me aan een studiereis voor mijn hogeschool Karel de Grote in Roemenië, ergens in het begin van deze eeuw. Een muziek- en dansgroepje trad voor ons op. De volgende dag trad dat groepje in een andere streek met andere outfit en muziek nog eens op. En twee dagen later nog eens in een andere regio. De authenticiteit moest je erbij denken. Staged past, fit for naive visitors.
Maar hier was er van het voorgaande geen sprake. Olga, onze groepsleidster met Oezbeekse roots, had hier wel voor een duidelijk authentiek groepje gezorgd. Dit was geen kant-en-klaarproduct voor consumptie, maar een eerlijke voorstelling van plaatselijke liederen. Uiteraard verstonden we er niks van, maar de man die het inleidde, vertelde ons kort waarover het ging. En wat dacht je? Het universele thema van (de vaak onbeantwoorde) liefde zoals overal ter wereld. Spontaan, eerlijk en mooi.
De maaltijd werd verder opgeluisterd door verschillende toasts. Met plaatselijke vodka en wijn. Wat niet heeft verhinderd dat Mie buikproblemen had, zoals dat eufemistisch wordt omschreven.
Wat vroeger naar bed om wat slaap in te halen. En om fris de tocht naar Khiva aan te vatten. 220 km over slechte wegen die hier en daar haast pistes zijn. Door een dor en vlak woestijnlandschap. Tijdens de eerste 50 km is het een echte zandwoestijn, later afgewisseld met boomgaarden, voorlopig kale katoenvelden en sawa’s. Maar vooral veel stof onder de warmte van 30 à 35 graden Celsius.
Onze gids (een archeoloog) heeft de mooie naam Oktober. Het behoeft waarschijnlijk geen uitleg vanwaar die naam komt. Medereizigster Jelica (een Servische die in Belgrado Nederlands doceert) vertelt dat ook bij hen de merkwaardigste namen werden gegeven: Traktora of Vijfjarenplan. Ja, wie verzint zoiets? Tenzij je natuurlijk een Amerikaanse filmvedette bent. Ik vermoed dat sinds de onafhankelijkheid in 1992de naam Oktober in Oezbekistan niet meer zal worden gegeven. Het is paradoxaal, maar in de geschiedenis heeft het land Oezbekistan blijkbaar nooit bestaan. Het is gecreëerd door de Russische moederstaat en leeft nu verder als onafhankelijk land. Het Oezbeeks behoort overigens tot de Ottomaanse taalgroep. Tijdens de Sovjetperiode schakelden ze over op het cyrillische alfabet, maar in 1992 spraken alle vroegere Sovjetrepublieken waar een Turkse taal wordt gesproken in Ankara af, dat ze weer zouden overschakelen naar het latijnse alfabet. Dat heeft tot gevolg dat er generationeel twee groepen zijn die een andere schrijftaal gebruiken. En dat zie je ook in het straatbeeld. De twee alfabetten worden naast elkaar gebruikt. En zeker de oudere generatie spreekt bovendien uitstekend Russisch. Tenminste, dat wordt mij toch verteld, want veel verder dan glasnost en nazdrovje raak ik niet
Ondertussen zijn we aangekomen bij één van de vele woestijnburchten. Er zijn sporen van meer dan duizend van die vestingen. Drie ervan worden gerestaureerd. Ze rijzen plots boven het landschap uit aan de oostzijde van de rivier Amadurayo. De eerste heet Topraq Qala. Merkwaardig bij het eerste gezicht lijkt de grond gewoon in de muren over te gaan. Het lijkt op een soort leem. Daardoor lijkt alles een eenheid. In een van de muren nestelen honderden kwetterende bijeneters. Het is er in ieder geval zeer warm, er is ook geen enkele plaats waar je enige beschutting kunt vinden. Eens boven zie je om je heen onmetelijke woestijn, waardoor spontaan de vraag rijst van wat ze hier vroeger in de Zoroastercultuur moeten hebben geleefd. Of werd hier Las Vegas-gewijs alles aangevoerd?
Over de hobbelige wegen bereiken we de tweede Qala (= burcht) met de naam Ayaz Qala. De grootste. Veel te warm, te hoog en te lang om te beklimmen. Maar het uitzicht van beneden is al indrukwekkend. Je vindt hier op de grond massa’s artefacten die teruggaan tot de zesde eeuw voor Christus. Brokstukjes keramiek bijvoorbeeld. In het joertkamp dat vlakbij ligt eten we. De maaltijden lijken wel verdacht veel op elkaar. Eenzijdig, maar wel lekker.
En dan weer de bus op voor onze tocht naar Khiva (of Chiwa, Chiva, Xiva, Xiwa). Volgens de gids een hoogtepunt. De oude stad staat op de lijst van het UNESCO-werelderfgoed. Tijdens de Sovjetperiode werd er sterk gehamerd op het behoud van deze oude stad. Er was zelfs een beweging om de hele binnenstad te ontvolken en ze te musealiseren. Dat is gelukkig niet gebeurd, al schijnt er nu opnieuw een beweging te zijn om het alsnog te doen. Dat zou meteen het dynamische karakter van een levende, zij het zeer oude Altstadt zwaar aantasten en het tot een statisch monument maken. Let’s hope not. We rijden nu Khiva binnen. Stopplaats voor morgen met een uitgebreid bezoek.
We zijn hier gewoon een sprookje binnengestapt.

Geschreven door Paul.gaat.op.reis.en.neemt.mee