1 Het oude centrum van Deva
2 Nieuwe traditionele kerk en pizza

1 Het oude centrum van Deva
Mooie zonsopkomst boven de goudgele groene heuvels van Roemenië. Onderweg zie ik veel gebouwd worden aan infrastructuur: weg en spoor. Overwoekerde buizen, een verlaten industrieterrein waar zonnepanelen zijn geplaatst tussen de restanten van wat eens een bloeiend bedrijf was. Goed idee: geen nieuwe landschaps vervuiling. Rond kwart voor acht, ook in Roemenië vertraging i.v.m. werkzaamheden, arriveren we in Deva. Even denk ik in the middle of nowhere te zijn aangekomen: het station is een grote bouwput. Ik neem taxi naar mijn pension om mijn koffer te dumpen en wandel richting de oude stad, zo'n 2,5 km verderop.

Deva was een industriestad - ik herinner me nog zwarte aanslag op onze kleding toen ik hier in de jaren negentig als student was. Het is geen rijke stad: oude flats, bijna uitsluitend 2e hands kledingwinkels, nog veel kiosk achtige en kelder winkeltjes, koffieautomaten op straat. Weinig restaurants of grand café maar wel pizza, kebab, eenvoudige terrassen. Een halve liter bier in de Supermarkt voor 0,50 lei (0,10 euro) Er wordt volop gebouwd en dat geeft perspectief.

De stad is nog stil - zaterdagochtend half negen - de terrassen gaan pas om 10:00 open. Gelukkig heeft de bakker ook koffie (ik herken later pas de koffieautomaten op straat) en zijn er bankjes genoeg. Het oude centrum is al mooi opgeknapt en de speeltuin in het park in uitstekende staat. Omdat het weer een warme dag wordt, wil ik eerst naar de citadel bovenop de heuvel. De telecabina blijkt sinds gisteren kapot. Er worden nu eerst alleen technische test ritten uitgevoerd en de vriendelijke dame weet niet hoe lang dat gaat duren en of dat vandaag nog goed komt. Hij is nieuw, heeft vier miljoen euro gekost en heeft al regelmatig technische mankementen. Je kunt te voet naar boven, routes van 30-45 minuten, maar het is me te warm, ik heb geen water bij me en verkeerde schoenen aan.

https://adevarul.ro/stiri-locale/hunedoara/telecabina-de-patru-milioane-de-euro-din-deva-2357896.html

https://www.primariadeva.ro/index.php/informatii_publice/anunt/5251

Naast de telecabina een sporthal met Olympische ringen op de poort en bronzen borstbeelden van uitsluitend vrouwelijke sporters. Turnen misschien?

Ik kies ervoor om naar het Muzeul Civilazitie Dacice și Române (het archeologisch en historisch museum) te gaan. Er is een grote collectie over de prehistorie en de klassieke oudheid inclusief een lapidarium en een tentoonstelling over Avram Iancu.

Dit museum is een mooie inleiding op de komende dagen waarin ik verschillende plaatsen in de regio zal bezoeken. Duidelijke context, grotendeels ook in het Engels. Er hebben hier echt dinosaurussen geleefd, het is een gebied waar bisons van nature thuishoren. Het spiritueel en bestuurlijk centrum van de Daciërs lag hier en ook in de Romeinse tijd lag hier het bestuurlijk centrum van Romeins gebied boven de Donau. Voeg daar bodemschatten als goud aan toe en je hebt een regio vol rijkdom door de eeuwen heen. Zou je niet zeggen als je Deva anno 2024 ziet.

Website Museum
https://mcdr.ro/index.php/en/home-5

Er is een tijdelijke expositie over Avram Iancu ter gelegenheid van zijn 200e geboortejaar. Alle informatie panelen zijn in het Roemeens en ook op internet kom ik alleen artikelen in het Roemeens tegen. Het ingewikkelde van landen met een dictatoriaal verleden is dat de propagandamachine de geschiedschrijving dicteerde en als dat lang genoeg wordt onderwezen leer je niet dat vanuit een ander perspectief te zien. Hoe lang hebben we in Nederland er niet over gedaan het slavernijverleden anders te bekijken? Nog niet heel lang geleden hadden wij een premier die trots was op de voc-mentaliteit.

Wat ik uit Roemeense teksten begrijp, maar ik vermoed dat Hongaren of Oostenrijkers of Kroaten of Serven een andere lezing hebben, is dat in 1848 Hongarije zich wilde losmaken uit de overheersing van de Habsburgers. Zij wilden heersen over het Groot-Hongarije uit de Middeleeuwen waartoe delen van het hedendaagse Kroatië, Servië, Slowakije en natuurlijk Transilvanië behoorden. De Roemeense bevolking uit Transilvanië wilde ook wel van de Oostenrijkse overheersing af, maar niet in ruil voor een Hongaarse overheersing waarin minderheden eveneens minder rechten zouden hebben. En dus is er wat strijd geleverd, zijn er in 1848-1849 zowel Roemeense als Hongaarse Transilvaniërs op barbaarse wijze vermoord. De Hongaarse revolutie wordt afgeslagen en pas in 1918 valt het keizerrijk en wordt Transilvanië Roemeens. Ik begrijp uit het artikel dat er ook interpretaties zijn dat niet Hongaren, maar Roemenen in 1848 de revolutie begonnen. Hoe het ook was, Avram Iancu was het symbool van het Roemeens verzet in Transilvanië en daarom tot op de dag van vandaag een held. Maar welke rol hij precies gespeeld heeft of wat hem door anderen (tijdgenoten, historici, propagandisten) is toegedicht weet ik ook niet. Ik kom deze reis nog in Alba Iulia waar de unificatie van Walachije, Moldavië en Transsylvanië is getekend. Ik hoop dan wat verder te zijn in mijn boek en meer te begrijpen van die tijd. (Als student in de jaren negentig leerde ik alleen dat Hongaren onder Ceausescu geen onderwijs in eigen taal mochten krijgen, maar dat de roemeens-hongaarse politieke verhouding veel complexer is en een langer verleden heeft, werd me toen niet uitgelegd).

Over Avram Iancu
https://historia.ro/sectiune/general/avram-iancu-si-contrarevolutia-romaneasca-din-585253.html

2 Nieuwe traditionele kerk en pizza

Na een limonade op een terrasje doe ik wat boodschappen voor een picnic en wil me even omkleden om een wandeling te maken naar een houten kerkje dat ik via google maps gevonden heb. Maar het gaat onweren dus slaap ik een uurtje en werk mijn blog bij.

Tegen half vijf ga ik op pad naar het "Așezământul părintele Arsenie Boca"
Waarvan ik verwacht dat het een traditioneel oud houten kerkje is ter ere van Arsenie Boca met een bankje en mooi uitzicht voor een picnic. Volgens Google Maps moet ik bij de waterzuivering een voetpad omhoog. Dat pad blijkt er niet echt te zijn, wel een vaag olifantenpaadjes dat uitmondt in een zandhelling. Ik klim de helling omhoog en kom terecht op een grote bouwplaats. Er wordt hier een heel complex gebouwd waarvan ik later leer dat er ook een school en ziekenhuis en opvang komt. (Ondertussen heeft Europa steun aan het opknappen van het enorm vervallen ziekenhuis van Deva zag ik eerder vandaag, maar blijkbaar wil de kerk hier een eigen ziekenhuis.)

Het kerkje zelf heeft marmeren trappen en is gloednieuw. Wel met respect voor het oude ambacht gelet op de houtverbindingen, maar ook voorzien van veel camera's. Een hond op de bouwplaats - gelukkig in een keet opgesloten en geen loslopende waakhond - is al een tijd aan het blaffen en ik heb zo het vermoeden dat het niet de bedoeling is dat ik hier rondloop. Ik oefen alvast een paar zinnetjes in het Roemeens dat ik interesse heb in Arsenie Boca en daarom via google hier gekomen ben voor het geval bewaking of politie op het geblaf afkomt. Arsenie Boca is namelijk een soort van "Padre Pio" voor veel Roemenen. Een priester die de taal van het volk verstond en die op nominatie staat heilig te worden verklaard. Dus als ik zeg dat ik voor hem hier gekomen ben, kom ik er vast met een waarschuwing van af. Maar er komt niemand. Gelet op de camera's lijkt me picnic op de marmeren trap een beetje provocatief dus daar zie ik maar van af.

Arsenie Boca was ook een soort Titus Brandsma, een priester die zich uit religieuze motieven verzette tegen dictatuur. Hij is ook opgepakt door de communisten en naar de Donau Delta gestuurd om kanalen te graven, net als zo'n 2000 andere priesters. Het complexe bij de verering van een deel van deze groep is dat een aantal van deze priesters lid waren van de antisemitische Iron Gard uit de jaren dertig in Roemenië. Het is onduidelijk of Boca ook affiniteit hiermee had, wel stond hij voor conservatief-orthodoxe waarden en is hij steeds populairder geworden. Het klooster Prislop vlakbij Hunedoara waar hij vastgezeten heeft is inmiddels een populair pelgrimsoord en zijn schilderingen op een kerk nabij București schijnen helend te werken.

Conservatieve stromingen binnen de roemeens-orthodoxe kerk stimuleren deze volksdevotie en ook rechts-extremisten "kapen" hem voor eigen gewin. Desalniettemin vertaalde zich dat bij de laatste Europese verkiezingen niet politiek; van de 27 lidstaten was het percentage stemmen op extreem-rechts in Roemenië veel lager dan gemiddeld (mogelijk zelfs het laagste, dat weet ik niet zeker).

Over de bouw (in het Roemeens met plaatjes)
https://basilica.ro/asezamantul-parintele-arsenie-boca-manastire-scoala-azil-spital-continua-proiectul-de-suflet-al-episcopului-gurie-georgiu/

Film over Arsenie Boca
https://festival.idfa.nl/en/film/08bf772a-2cb0-474a-b3a3-1eebc68cc200/arsenie.-an-amazing-afterlife

De terugweg hoef ik niet via de bouwplaats, maar heb ik ontdekt dat er een weg is aan de andere kant van het complex (voor de bouw neem ik aan). Had ik eerder 'satteliet' ingesteld, had ik me het olifantenpaadjes kunnen besparen, maar het voelde wel als een echte ontdekkingsreis. Eerst een torenspits zien en dan het kerkje "ontdekken" is leuker dan een weg waar je alles al van verre ziet. Onderweg passeer ik een kerk in moderne stijl die ik echt mooi vind. Met gebrandschilderde ramen zijn er soort van glazen huisjes om kaarsjes in aan te steken. Ook een groot kruis ter nagedachtenis aan de "prison saints". Actie van de kerk in 2017. Helaas is er een bruiloft en kan ik niet naar binnen.

Debat over de "prison saints" in Roemenië
https://www.cultures-of-history.uni-jena.de/debates/criminals-martyrs-or-saints-romanias-prison-saints-debate-revisited

Van een picknick komt niets meer vandaag. Ik vind via google maps een pizzeria. Deze is te bereiken via de parkeerplaats van een meubelwinkel, is omringd door schuttingen, heeft een speeltuin en zit vol "volk". Snel raak ik in gesprek met de tafel naast me, vier oudere dames die iets te vieren hebben. Op dit terras ben ik welkom, ook al is het helder dat ik niet van hier ben. Twee jaar terug was ik in Băile Herculane waar nostalgie naar het communisme duidelijk aanwezig was in de Ceausescu-parafernalia. Ook dat was een stadje dat het in die tijd economisch beter had dan na 1989. Is het gek dat je dan terug verlangt? Daar hoef je geen communist voor te zijn. Ook Deva gaat het economisch minder dan voor 1989, is het dan gek dat je in de kerk hoop en steun zoekt? Laten we volksdevotie dan niet meteen aanzien voor extreem-rechts.

Mijn reisverslag van Băile Herculanae
https://www.pindat.com/pindata/user/tobia/2022-08-23

Geschreven door Tobia