1 Bruiloftsfolklore met Nenad Novkovic
2 Kunst en yugoslavisme van Nadezda Petrovic
3 De Kosovo-cyclus
4 Doop in de kathedraal
5 Vakmanschap en liefde in Banja Luka
6 Van Banja Luka naar Sarajevo

1 Bruiloftsfolklore met Nenad Novkovic

Ik begin de dag met goede koffie en wandel naar het museum voor moderne kunst. Als ik aankom spelen er Musici voor een steeds groter gezelschap. Het blijkt een huwelijk te zijn die in het museum wordt voltrokken. Ik sta te filmen en raak in gesprek met de musici. Nenad Novkovic is de zoon van de beste trompettist van Servië, wordt me verteld. Ze vinden het leuk te horen dat ik viool speel, folklore muziek speel en onderweg ben naar mijn leraar en goede vriend in Bucuresti. Ze spelen een stijl die dichtbij fanfare zit.

Compilatie video Nenad Novkovic en co:
https://youtu.be/KcCjuJXtFiM

2 Kunst en yugoslavisme van Nadezda Petrovic

Na de huwelijksvoltrekking ga ik het museum in. Entree is gratis(!). Er is een tentoonstelling met schilderijen van Nadezda Petrovic (1873-1915). Zij was een prominente schilder, van grote betekenis voor moderne Servische schilderkunst, die haar opleiding genoot in München en Paris. In Paris verbleef ze in het atelier van de Kroaat Ivan Mestrovic (wiens werk ik in Zagreb al zag). Samen met hem en anderen zet ze zich binnen de beeldende kunst actief in voor het yugoslavisme, een beweging in theater, muziek en onder intellectuelen die ontstaat in de tweede helft van de 19e eeuw.

In techniek, vorm en thematiek is Nadezda modern, vernieuwend. Ze is ook politiek actief en zowel in haar kunst als in haar activisme zet ze zich in voor de beweging richting Europa: emancipatie van Slavische volkeren en vrouwen, modernisering en de-ottomanisering van het land en de mensen zijn haar drijfveren. Ze is vrijwilligster aan het front tussen 1912-1915 (Balkanoorlogen en WOI).

In 1904 is ze mede-organisator van de eerste Yugoslavische kunsttentoonstelling met 100 schilderijen uit Servië, Kroatië, Slovenië en Bulgarije. Het was de tijd dat Slavische theatergezelschappen niet mochten optreden in theaters van het Habsburgse Rijk en Slavische schilders daar ook niet te zien waren. (Uitzondering was de stad Bratislava in Slowakije).

In Sofia wordt het artiesten collectief LADA opgericht waar ze aanvankelijk lid van is, maar later niet meer welkom is vanwege haar radicale activisme.

3 De Kosovo cyclus
In haar kunst werkt ze aan de verbeelding van het servisch-slavisch narratief met historische, politieke en culturele symbolen. Met onze hedendaagse blik op het Servisch nationalisme is haar Kosovo-cyclus makkelijk negatief te interpreteren. Ik weet te weinig om het goed te duiden. Ook in die tijd waren er al signalen van Servisch nationalisme, maar was dat (nog) ondergeschikt aan het yugoslavisme. Waar Nadezda stond weet ik niet. Wel streed zij om haar land los te maken van de traditionele Ottomaanse cultuur en aansluiting te zoeken met het moderne westerse Europa. Hoe cynisch is het dat het Servisch nationalisme anno 2023 hen juist op afstand plaatst van het westerse en meer richting Russische, Turkse en Arabische invloedssfeer drijft.

Of de tentoonstelling nu desalniettemin een politiek statement is, weet ik niet. Het info-bord zegt het volgende:

"The meaning of the decline of the powerful medieval Serbian empire that began after the battle of Kosovo Polje on Vidovan in 1389 was transformed during the centuries of Ottoman enslavement into an integrative point of remembrance, while the Kosovo vow became a pledge for the revival of lost statehood. Accordingly at the start of the 20th century, the Vidovan cult acquired the scale of a unifying topos among the Southern Slaves."

Virtual Tour van het museum
http://www.msurs.net/index.php/sr/vt-22

Goed Artikel over yugoslavisme in de kunst en maatschappij

https://yuhistorija.com/yugideatxt01c1.html

(Kan geen link delen omdat Google beveiliging niet herkent, maar zeker de moeite waard adres zelf even in te tikken)


4 Doop in de kathedraal
Het centrum van Banja Luka is klein en gemakkelijk in één dag te doen.

De kathedraal is in WOII geraakt door een bom en de Kroaten (die de kant van Mussolini kozen) hebben Serviërs, Joden en Moslims gedwongen de hele kathedraal af te breken. Aldus de plaquette. In de kathedraal wordt een kindje gedoopt. Gedoopt in de Servische Republiek binnen het land Bosnië-Herzegovina dat geen lid is van de EU. Wat gaat dit kind denken en doen over 25 jaar als het erachter komt dat leeftijdgenoten in Kroatië, Grieks-Macedonie en Bulgarije andere kansen hebben in Europa dan dit kind?

Ook ik ben geneigd om activistisch nationalisme te veroordelen. Het kan een opmaat zijn naar extreem nationalisme en geweld. Maar ik in Nederland telden katholieken in het zuiden en oosten van het land - de gebieden waar de 80-jarige oorlog werd uitgevochten - nog tot begin 20e eeuw als tweederangsburgers. En onze excuses voor het slavernijverleden heeft ook even geduurd. Is er geen overeenkomst tussen de VOC retoriek van Balkenende en retoriek van gematigd nationalistische politici hier? Waarom mogen Bosnië-Hercegovina en Servië geen lid worden van de EU? Moeten we ze niet juist omarmen?

Na WOI ontstond de Volkenbond van Wilson, na WOII Bouworde, Taizé en EU. En deze landen die zo integraal verbonden zijn met de Europese geschiedenis, sluiten we in de EU buiten. En waarom? Vanwege de oorlog in de jaren negentig? Omdat de overheden corrupt zijn? Met toeslagenaffaire en Groningen , de stikstofcrisis zijn er toch ook politici en topambtenaren die ondanks falen het hand boven het hoofd is gehouden? En Kroaten, Bulgaren, Grieken, Italianen, Oostenrijkers en Hongaren, allen wel lid, hebben in dit gebied in de loop der tijden zich ook niet van hun beste kant laten zien. Waarom zij wel?

5 Vakmanschap en liefde in Banja Luka
Ik kom de etalage tegen van de "zmijanje Embroidery", een borduurstijl die typisch is voor Banja Luka en door Unesco tot werelderfgoed is verklaard. Ook helpt dit centrum de economische zelfstandigheid van de vrouwen die aan dit centrum verbonden zijn. Er zijn reisbureaus die workshops organiseren waarin je deze dames kunt ontmoeten en kunt leren borduren en weven. Helaas waren die niet beschikbaar in mijn vakantieperiode, maar heb nu wel een paar mooie voorbeelden.

Over Zmijanje Embroidery:
https://zmijanje.com/eng/ovezu.html

Ik ga lunchen op een van de boten op de Vrbas. Cevapcici. Ze zijn grover van structuur dan die in Zagreb en het broodje is minder luchtig. Leuk gesprek met een jong stel dat aan mijn tafeltje aanschuift: zij is Bosnische en studeert hier, hij komt uit Slovenië en is haar aan het opzoeken. Na alle gedachten over nationalisme en strijd tussen volkeren word ik blij van een verhaal over verbinding door de liefde. Die verhalen komen niet in de geschiedenisboeken, maar zijn ook al eeuwenoud. Op de brug worden voorbereidingen getroffen voor een wedstrijd die om 16:00 begint. We kennen ef brugspringers in Mostar, maar hier zijn ze dus ook. Niet voor de toeristen, maar voor zichzelf, als sport. Geen iconische brug, maar niet niet minder risicovol. Verderop wordt ook de reddingsboot al klaargemaakt.

6 van Banja Luka naar Sarajevo
Ok vier uur vertrekt mijn bus. Heerlijk overzichtelijk station waar je een perron kaartje nodig hebt om bij de vertekkendf bussen te komen. Voor wie van het OV afhankelijk is, is het jammer dat zoveel stations buiten de stad liggen. Al gaan er ook lokale bussen wel door het centrum en die gaan toch ook ergens heen en ben je vanaf een nabijgelegen dorp al snel echt mooie natuur in. Iets voor volgend jaar misschien.

Een meisje stapt in de bus met precies dezelfde koffer als ik. Gelukkig ziet zij en haar moeder dat ook en heeft zij nog een vliegtuig label aan haar koffer. Het is een rit van vijf uur dwars door bijna heel Bosnië-Herzegovina. Gelukkig rijden er tegenwoordig touringcars met airco en toilet. We gaan direct het gebergte in. Smalle tweebaansweg zonder vluchtstrook je en scherpe haarspeldbochten. Soms hangen de rotsen zo laag dat de bus naar de andere weghelft moet om erlangs te kunnen en de bochten vragen om goede stuurmanskunst. Dan komt er een vrachtwagen ons tegemoet. Het is net een spannende achtbaan, maar dan live

We passeren dammen en tunnels, sommigen netjes voorzien van betonnen interieur, anderen gewoon uitgehakt in de ruwe stenen waar de bus nauwelijks onderdoor kan. Bij Jaice vang ik een glimp op van de watervallen (kan ik dus afstrepen van mijn bucketlist) en rond zes uur pauzeren we tien minuten in Donji Vakuf. Er rijden hier ook internationale bussen. Niet naar toeristische hotspots voor backpackers, wel naar steden als Hamburg en Rotterdam. Bussen voor diaspora en arbeidsmigranten lijkt me.

Vanaf Turbe en Travnik steeds meer huizen met kogelgaten. Zag ik vorig jaar in Caplina ook heel veel. Met de gesneuvelde bomen door de storm een extra deprimerend gezicht. Waarom is er wel geld voor spiksplinternieuwe tankstations en bedrijfspanden, wel voor renovatie van overheidsgebouwen, maar niet voor particulieren? Om 20:00 rijden we een vierbaans-tolweg op met tussen berm en vluchtstroken en asfalt zonder gaten of grintstroken. Rond negen uur komen we aan in Sarajevo. Met de taxi naar mijn appartement dat de chauffeur niet kan vinden, maar gelukkig kan ik Admir bellen die me binnenlaat en de sleutels overhandigt. Ik zit op 9-hoog en heb prachtig uitzicht op de stad. Keuken is twee keer zo groot als thuis en ik heb een massage douche. Ik maak mezelf een pan soep en kijk nog wat TV. In elk balkanland heb je zenders die bijna continu folkloristische muziek uitzenden. Zie ik in Nederland nog niet gebeuren. Maar folklore is niet iets oubolligs van vroeger, maar levende cultuur. Meer daarover in mijn blog over mijn eerste dag in Sarajevo.

Vijf uur landschap in twee minuten, de reis van Banja Luka naar Sarajevo:
https://youtu.be/B-44mwuxSA0

Geschreven door Tobia