1 Ontbijt en koffie
2 Workshop woodcraft
3 Huizen van dictator Hoxha en dissident-schrijver Kadare
4 Kasteel van Gjirokastër

1 ontbijt en koffie
's Nachts is de temperatuur zo'n 22-25 graden. Om drie uur word ik wakker van kraaiende hanen. Heerlijk om even buiten te zitten kijken naar de sterren. Het is een nacht vol krekels, blaffende honden, kwetterende vogels, een koeien bel en mekkerende geiten. En af en toe een een auto of scooter - de doorgaande weg is maar 400 meter verderop. Onder de sterren en wijnranken geniet ik van een nachtelijk ontbijt met meloen, zelfgemaakte ijsthee en limonade. En terug naar bed.

Rond half negen serveren de meisjes mij een Albanees ontbijt in de tuin tussen de rondscharrelen de kippen. Met mijn goede schoenen aan kies ik voor de leukste weg naar boven, de weg die vanaf de hoofdweg al met zwart-witte steentjes begint. De kunst is zoveel mogelijk op de zwarte te staan - die zijn niet glad en er is regelmatig een stuk met ingebouwde ribbels/ minidrempeltjes/ traptredeachtig die houvast bieden. Op het centrale kruispunt in de oude bazaar drink ik mijn koffie. Mijn gids appt me naar het café met de beren te komen. Ik denk te weten waar het is, maar de beren zitten er (nog) niet dus loop ik weer terug en toch weer naar de goede plek.

2 Workshop woodcraft
Ik heb een privéworkshop houtsnijden. Mijn gids vertaalt en neemt foto's. Mijn leermeester vertelt me dat in de jaren negentig er nog zo'n 80 houtbewerkers waren, nu nog maar twee. Het huidige onderwijssysteem werkt niet mee als het gaat om talentontwikkeling: vroeger was dat beter. Hij werkt aan een bar die we bezoeken - aan het plafond zijn hekwerken verwerkt, een verwijzing naar de periode dat Albanië gesloten was voor de buitenwereld. Ook werkt hij aan een B&B waar hij plafond,trapornamenten en alle meubels maakt. Hij vertelt over het feit dat veel oude elementen in huizen verborgen of verdwenen zijn en pas de laatste jaren herontdekt worden. Al woont hij al zijn hele leven in Gjirokastër, hij ontdekt steeds nieuwe dingen. Wanneer er fresco's worden gevonden verwerkt hij die in zijn houtsnijwerk. In het etnografische museum zijn wel kamers ingericht, maar dat is een bij elkaar verzameld zooitje, de losse elementen komen niet uit hetzelfde huis. Bij particulieren is hij bezig met de renovatie van hun huis en hij vermoedt dat de oorspronkelijke deur, die ze alleen van foto's kennen, door de Hoxha - (familie van de Albanese dictator) is ingepikt en nu dus in het museum te zien is. Hun huis is trouwens niet het geboortehuis van Hoxha. Toen dat huis werd afgebrand hebben ze de huizen van de buren geconfisceerd. En toch is het museum de moeite waard als ik mooi houtsnijwerk wil zien. Aldus het perspectief van mijn leermeester (ben zijn naam vergeten...).

Na zijn verhalen gaan we aan de slag. Best lastig om een ontwerp te verzinnen. Maar ik wil iets klassieks in combi met mijn viool omdat ik door het spelen van folkloristische muziek interesse heb gekregen voor ander traditioneel vakmanschap. De noten van mijn favoriete nummer, Bun ii vinu gjiurghului zitten inmiddels zo in mijn vingers dat ik ze niet meer paraat heb. Dus kies ik voor een willekeurig 7/8 ritme. Hij laat me zien hoe het moet, laat me verschillende technieken uitproberen en helpt me door de weg te wijzen die ik met mijn gereedschap moet gaan en herstelt mijn oneffenheden. Na afloop brengen we samen de eerste laklaag aan. Zijn broer gaat het frame in elkaar zetten en als de laklaag droog is zullen ze nog een tweede laag aanbrengen. Ik kan het resultaat vanavond ophalen. Als je zo bezig bent en ziet hoeveel techniek het houtsnijden vraagt, krijg je des te meer waardering en respect voor deze kunstvorm.

3 Huizen van dictator Hoxha en dissident-schrijver Kadare
Het etnografische museum is gevestigd in de woning van Hoxha, de Albanese dictator. Goede expositie met veel uitleg over de verschillende culturen en gewoonten rondom Gjirokastër. Veel filmpjes met dans en veel muziek - met name het meerstemmig gezang dat typisch is voor deze streek. Zijn wiegje is te zien (ook al zegt de website dat er niets van de familie te zien is) maar ook een expo over verbod op religie en het vermoorden van religieuze leiders van alle gezindten. Gjirokastër is de stad die de gruwelijkste dictator van het Oostblok heeft voortgebracht. Ik zie de deur waar de houtsnijder het over had.

https://www.visit-gjirokastra.com/see-and-do/the-ethnographic-museum/

Gjirokastër is ook de stad van de bekendste Albanese schrijver, Ismaël Kadare. Zijn romans over Ottomaanse bezetting, gingen natuurlijk ook over de onderdrukking van Hoxha c.s. en uiteindelijk zijn veel van de boeken van Kadare verboden en is hij naar Frankrijk vertrokken. Zijn huis is ook voorzien van mooi houtsnijwerk en met filmpjes (Engels ondertitelde) en teksten uit zijn oeuvre (met Engelse vertalingen) vertellen over zijn jeugd in Gjirokastër, over Albanië en de Albanezen. De suppoost vertelt me dat zijn boeken eerst in het Frans en van daaruit naar diverse andere talen vertaald zijn. Als ik thuis ben maar eens kijken wat ik via de FNAC kan vinden. Lees liever de Franse dan de Nederlandse vertalingen. Veel boeken van hem zijn ook verfilmd en ook daarvan zorgvuldig geselecteerde fragmenten zijn te zien in zijn huis.

Zoals vele Balkansteden is ook Gjirokastër een stad van vernietiging en hoop tegelijk en is wat je als toerist aan de buitenkant ziet, of wat je in geschiedenisboeken leest, niet hetzelfde als wat er achter die facades gaande is. Dat gezicht lees je terug in literatuur en is terug te zien in kunst. Daarom is cultuur zo essentieel.

"... our neighbourhood was grey, and thick with houses stuck almost on top of each other. Everything was hard and fixed, set down once and for all centuries ago. The street curves, corners, doorsteps, telephone poles and everything else seemed cut in stone and measured out to the last centimeter. But grandfather's place was different. There was nothing rigid about it. Everything seemed soft and mobile. The ground was free to do as it pleased - to stay level, for example, or to hump its back and throw streams into the river like a donkey shaking off it's load. The scenery had something human about it: as the seasons possed it lost or gained weight, got lighter or darker, more beautiful or uglier. Whereas our neighbourhood was, so to speak, allergic to change." (Kadare, Gjirokastër Gorges, chapter 1).

Film.over Kadare
https://youtu.be/_7o9gtiWUjk

Albanese verfilming van werk van Kadare
https://youtu.be/cjFE0aOVv5w

Ik had nog naar het Zekate huis willen gaan, maar ben beetje vol van huizen kijken. Gelukkig hebben we YouTube:

https://youtu.be/CeCmEiWAcxc

4 Kasteel Gjirokastër
Na het huis van Kadare klim ik verder naar boven het kasteel in. Bij de entree kom ik de cliché-albanees dan toch tegen. Ik vraag 'one ticket please' en betaal met 1000. Hij geeft me er twee en geeft 200 terug. Wanneer ik herhaal dat ik maar één ticket wil, zegt-ie dat ik 200 moet bijbetalen. Echt niet, ik heb je net 1000 gegeven. 'that was those people'. 'no, that was me'. Vloeiend geeft hij me de resterende 400 terug. Stomme Albanezen bestaan ook.

Het eerste deel van het kasteel dateert uit 12e eeuw en in de loop der tijden zijn er steeds meer stukken aangebouwd. Indrukwekkend complex met ook nog eens een ondergronds tunnelstelsel uit de tijd van de koude oorlog. Veel te zien, maar ik geloof het wel en geniet vooral van het uitzicht.

Ik haal mijn lijst op bij de houtsnijder en daal weer af naar mijn appartement waar ik geniet van goede tomaten, lekkere feta en brood met ijsthee en mijn laatste sheqerpare uit Tirana. Morgen vertrek ik naar Vlorë, aan de Adriatische zee.

Geschreven door Tobia