Dit verslag heeft even geduurd. Ik had in Banja Luka te weinig bereik...en te veel foto's om uit te zoeken waarvan ik er een aantal mooie heb weggegooid. Typisch voor deze dag, er ging wel meer mis, maar het was wel een heerlijke dag.

1. Treinreis
2. De oude stad en andere highlights
3. Het 57e international folklore festival
4. Art Nouveau en Ivan Mescovíc

1 Treinreis
Als het licht wordt rijden we door de Alpen. Helaas is het in Slovenië zo slecht weer dat ik letterlijk niets kan zien. Omdat we toch pas om half elf aankomen besluit ik wat langer te blijven liggen.

https://youtu.be/ixOEueT1mWw

Pas bij Ljubljana wordt het droog. Als ik uit het raam van de trein kijk heb ik mijn eigen 'privé-railaway' op groot scherm. Deze rit zou 14 uur en tien minuten duren. Niet zozeer omdat de trein zo lang aan het rijden is - op veel stations staan we lang stil - maar vooral om te zorgen dat we beetje leuke tijden aankomen en niet middernacht of zes uur 's ochtends (en omdat goederenvervoer soms voor moet gaan). Op de Balkan rijden veel minder personentreinen en die vertrekken wel op onmogelijke tijden waarvoor je veel te vroeg je bed uit moet of midden in de nacht (drie uur of vier uur ofzo) ergens aankomt. En grensoverschrijdende treinen zijn er qua personenvervoer gewoon bijna niet. Die zijn er vroeger wel geweest, denk aan de beroemde Oriënt-expres, maar na de oorlog in de jaren negentig nog steeds niet hersteld.

We rijden een heel stuk langs de rivier de Sava. Groene heuvels, bruine rivier af en toe een dorpje of stadje en maisvelden met de typisch Sloveense droogrekken. Slovenië is het land waar ik in een zomer met de hand een vis gevangen heb en ter plekke boven een vuurtje heb gebakken en opgegeten. Het land ook waar ik heb geholpen met een zeis handmatig het gras van een helling te maaien voor de geit des huizes. Mijn enige langlauf-ervaring had ik in een winter in Slovenië omdat ik anders niet bij het station kon komen. het enige land uit voormalig Joegoslavië waar ik in de jaren negentig wel ben geweest. Hoe dichter we bij Kroatië komen, hoe meer zon. Met ruim een uur vertraging komen we tegen twaalf uur aan in Zagreb. Als ik een stad in rij vin dik het leuk om de buitenwijken te zien, de gewone wijken waar je als toerist niet komt. De soms ietwat chaotische en rommelige rafelranden van de stad die we in Nederland nauwelijks kennen. En als er al vrijplaatsen zijn, gaat de groep zelf allerlei regels maken. Voordat tiny houses hip werden woonden ook al mensen op alternatieve wijze zelfvoorzienend te zijn. Toen rafelranden van de stad nog mochten, nog konden in de schaarste ruimte binnen Nederland.

2 De oude stad en andere highlights
Ik heb een goedkope kamer met gemeenschappelijke keuken aan het centrale plein direct voor het station. Het hele centrum van Zagreb op loopafstand. De schoonmaakster laat me binnen en legt me in het kroatisch uit welke sleutel van welk slot is. Ik trek snel een ander shirt aan als zij duidelijk maakt dat ze mijn kamer nog moet doen. Geen probleem- na ruim vijftien uur reizen ben ik hard toe aan buitenlucht. Wel sluit ik haar bijna op als ik automatisch de deur op slot wil doen. We lachen er hartelijk om.

Ik heb in de voorbereiding van mijn reis wat kaarten gevonden met gebouwen in de secession -stijl van Zagreb (Art Nouveau/ Jugendstil op zijn Kroatisch) en beelden van Ivan Mestrovíc die me interessant lijken, en van de 68 (1) musea die Zagreb telt zitten genoeg leuke, grappige, mooie of inspirerende plekjes. Maar toen ik er in mijn voorbereiding op deze reis achterkwam dat er precies als ik er ben de 57e editie van het internationaal folklorefestival plaats zou vinden, heb ik de kaarten niet uitgeprint en meegenomen. Ik kies ervoor wat rond te slenteren door de historische stad en te zien waar ik uitkom. Veel touristen maar niet onaangeaam druk. Bij een kraampje vol lederwaren kijk ik tussen de riemen en de dame van de kraam haalt er exact een uit die mij bevalt. Twee dagen geleden is er een storm geweest waarbij in deze stad twee mensen zijn omgekomen. De stad ligt vol met omgevallen bomen. Leuk zijn de vele terrasjes waar aan een tafeltje een beeld zit van een innovator/ wetenschapper uit Zagreb of Kroatië, mensen zoals Nicolas Tesla. Je kunt er aanschuiven. Op de tafeltjes is een QR-code te scannen om meer over deze persoon te weten te komen. Er ligt ook een brochure van een (jong?) reisbureautje dat tours aanbiedt langs de 13 "innovators and geniuses". In dezelfde brochure staan ook 12 van de dertien adressen waar deze te vinden zijn, dus je hebt het reisbureautje helemaal niet nodig. Niet echt 'geniaal'.

Vorig jaar heb ik een slowaaks dorp in Servië bezocht waar een groep kunstenaars gezamenlijk hun werken laten zien en verkopen. Het betreft zogenaamde 'naive art', een kunstvorm van kunstenaars zonder opleiding. Wat betreft thematiek staan zij dicht bij moderne schilders en zie je ook - net als bij de art nouveau - folkloristische motieven terugkomen. Maar dit is iets te kort door de bocht, wel de reden dat ik ze interessant begon te vinden en er meer van wil weten. De museumdirecteur kan veel beter uitleggen wat naïve art is (zie link). In Zagreb is ook een museum voor kroatische naive art. Het is een klein museumpje, minder indrukwekkend dan vorig jaar, maar wel leuk. Ik ben natuurlijk bevooroordeeld omdat ik Slowakije een van de twee fijnste oost-euroepse landen vind.

https://hmnu.hr/

https://www.peopleareculture.com/croatian-museum-of-naive-art/

Ik eet cevapci op het Europaplein in een klein tentje dat alleen dit gerecht op de kaart heeft en al wel 50 jaar bestaat. Dat het een typisch Balkan-gerecht is klopt. Grappige is dat elke stad of streek vindt dat zij de lekkerste maken. Die uit Zagreb waren erg lekker.

https://cevapi-u-somunu-ugostiteljski-obrt-vl-edin-vaiti.business.site/

Onderweg koop ik nog een flesje Cockta, een drankje dat je veel ziet in deze streken. Ik dacht dat het net zoiets was als de slowaakse Kofola die wel lekker is (communistische cola), maar Cockta smaakt naar te scherpe hoestsiroop en is echt niet lekker.

Rond vier uur ben ik terug in mijn guesthouse, maar niemand om in te checken. Ik bel mijn gastheer en we spreken af dat ik vanavond incheck; hij verwacht nog late gasten. Er breekt een heftig onweer los en ik neem de tijd om uitgebreid te douchen (een regendouche) en viool te studeren.

Het 57e International Folklore Festival
Om zeven uur zou het festival vanavond beginnen. Ik heb in de stad al de verschillende podia zien opbouwen en online het programma voor vanavond gevonden en dus ga ik na het onweer naar het eerste optreden. Om kwart voor zeven is er nog niets te zien. Een verregende muziektent. Als er om zeven uur nog niets gebeurt en ik ook niemand in folklorekostuum zie - er is uberhaupt bijna niemand vraag ik eens rond. Iemand wist te vertellen dat op het plein waar de finale zou zijn - een dansworkshop en presentatie van alle kroatische folkloregroepen die voor dit festival zijn geselecteerd- mensen bezig waren met het decor afbreken. Ik loop erheen in de hoop dat er een alternatief op een locatie binnen zal zijn. Helaas, vanwege de storm is alles afgelast. Er is veel kritiek op de overheid toen twee dagen geleden twee mensen zijn omgekomen. Nalatige overheid, wordt er gezegd, dus die kijken nu wel uit en hebben op voorhand gecancelled. Stomme cancel-cultuur. Ik troost mezelf met pizza en börek en ga op zoek naar de beelden van intellectuelen aan tafeltjes die ik nog niet heb gezien. Mijn wandeling sluit ik af bij het Mestrovic paviljoen.

https://msf.hr/en/programme/

4 Art Nouveau en Ivan Mestrovic
Zagreb is een Art Nouveau stad, of beter gezegd een Secession-stad. Als het gaat om schilderkunst, architectuur, klassieke muziek, en wetenschap merk ik keer op keer dat kunst en wetenschap uit de de periode van grofweg 1880-1920 mij raakt. Eerst vond ik het gewoon mooi. Naarmate ik ouder werd, waren niet alleen mijn vrienden, maar ook architectuur en schilderkunst, maar ook design uit die periode mijn vakantiebestemmingen bepaalden. De blauewe Reiter, de secession uit München, Bauhaus, duitse jugendstil, De Stijl, Franse en Vlaamse art nouveau, italiaanse arte floreale, de weense sezession, Eisenstein in Riga, Helsinki, de LADA groep uit Bulgarije (en andere Balkanlanden weet ik inmiddels). Wat me daarin aanspreekt is de mix van lokale mythen en folklore met moderne techniek en materiaal. En hoe meer ik zie, hoe meer verbanden ik zie, hoe vaker ik namen bij een tentoonstelling herken. Als tiener sprak dit me al aan en later ontdekte ik dat dus ook in Centraal-en Oost-Europa er zoveel schilders en kunstenaars en wetenschappers zijn die evenzeer tot het intellectuele, wetenschappelijke en artistieke elite van Europa hoorden. En tegelijkertijd was de politieke situatie een tijd van natiestaatvorming en werd kunst ook instrument in de politiek strijd. Het slavisch epos van Mucha is vrij bekend, maar hij was echt niet de enige waar kunst bijdroeg aan nationale identiteit. En daar is in principe niets mis mee. In de secession in zagreb denk ik - maar ik ben geen kunsthistoricus - zowel italiaans/franse invloeden te zien en vooal ook invloed vanuit de Weense Sezession van Gustaf Klimt en anderen.

Ivan Mestrovic was dus een sleutelpersoon voor de ontwikkeling van de secession in Zagreb. Hij werkte in het atelier van Klimt, was bevriend et Otto Wagner en raakte later onder invloed van Rodin. Weense en Franse invloeden dus en dat zie je terug in de architectuur en beeldende kunst. Het museum over hem was dicht en voor de expositie in zijn paviljoen was ik te laat. Ook ko ik niet alle beelden vinden of moest ik er te ver voor omlopen. Ga voor hem graag nog eens terug naar Zagreb en dan ook Split in mijn reis opnemen.

https://youtu.be/beDDqneaQxc

https://www.terra-balka.com/en/blog/art-culture/ivan-mestrovic-art-zagreb-split-croatia

https://grandeflanerie.com/portfolio/zagrebsecession

Terug in het questhouse treft ik Zoran mijn gastheer. Leuk gesprek, beetje wijn van een vriend uit zo'n grote plastic fles en het was nog lang gezellig. Het was trouwens vanaf 18:00 een heerlijke festivals vond. Niet te warm en geen druppel regen.

Geschreven door Tobia