Om vijf uur tien loopt de wekker af, dat is in elk geval sneller dan ik uit bed kruip. Om de liefdegods wie staat op reis nu zo vroeg op zal een bezorgd lezer zich afvragen. Rare vogels dus. Maar we willen een fenomeen vastleggen en dat kan allen zo vroeg. Door haar ligging op hoogte en door de vorm van het omringende landschap zou een laaghangend dauwkleed de onderliggende vallei bedekken en verhullen. Ik ben, samen met Paul op de afspraak, de weergoden zijn ons niet gunstig. Niettegenstaande ik mijn hoorapparaten niet in heb hoor ik muziek uit de diepte komen, hard en Westers. Shocking niet. Paul zegt dat hij duizend kippen hoort kraaien, ik bedoel hanen. Ik zeg het fout want ik hoor ze niet, ik tracht me te concentreren sluit mijn ogen, ik sta op het verste punt van het plateau hoog in de berg. Vaag hoor ik het geluid dat hanen maken bij het krieken van de dag. Tot daar mijn ervaring, tot daar laat mijn echt gehoor me toe dit te horen.
Ik laat het voor wat het is, ik neem kort een film op, in de hoop het thuis wel eens te horen. Beperkingen doet een mens nadenken en ernaar handelen.
Er zijn ook de gekleurde ledstrips die op de rand van de balustrade van het terras branden, een hart, een boog, twee vleugels met een spreuk op of met een romantisch zin.

• I love Lempe staat hier op de balustrade, uiteraard ook met led verlicht. Het komt wat kitscherig over, maar dat is waarschijnlijk niet terrecht. Bobiaanland en de Efteling staan ook vol met zulke dingen.

Ik denk dat de wolken niet meer komen, ze hebben een offday. Ik trek terug naar mijn bed, het was mooi, maar het had mooier of laat ons zeggen anders moeten zijn. Ik kan nu niet oordelen, hoeft ook niet. Ik het dit dan toch al gezien. Led Zedplin zingt in mijn hoofd Staircase to heaven, een volledig couplet.
Ondertussen is het licht geworden, ik heb al gezegd dat de kippen hier vroeg opstaan, wat ze daarna doen weet ik niet, ik weet dat ik beter even terug ga liggen, wil ik de dag door geraken.
Mocht u ooit ter oren komen dat er enige onenigheid was in ons niet echtelijke bed, dan wil ik dit ontkrachten.
Het bed verhaal dat de ronde kan doen , bij monde van Paul is een verkeerde visie en een meer dan gekleurde versie van de feiten.
Het gevecht om het karige stuk stof ,dat het bedlaken uitmaakt, behoort eerlijk verdeeld en split in thé Middle worden gebruikt. Het misbruik moest met harde hand een eind toe geroepen worden. Vermits ik heel de tijd half bedekt de nacht doorbreng, stel ik paal en perk aan de mishandeling en trek kordaat een gezegend deel naar me toe. Zoals een Sarung vouw ik dit onder mijn rechterzijde, zodat dit vast zit. Ik lig aan de koude zijde aan het raam en vind de toebedeling rechtmatig en fair. Ik sluit dit incident en slaap verder.
De klok tikt acht uur en een gematigd ontbijt wordt genuttigd.
Lauwe nasi en een ei en kroepoek.
We laden koffers in en verlaten deze plek. Dalend naar mijn volgende ontdekking. Onderweg laat ik steeds de wagen halt houden om foto's te trekken en uitleg te vragen aan de gids. Wist je dat bananen groeien boven een paars gekleurde peervormige uitstulpsel, pusso, ook eetbaar, indien goed klaargemaakt. bananen! Ik weet nu waarom ze krom zijn. Ik weet ook waar de bananen groeien, overal langs de weg, in een tuin of op onbereikbare plaatsen.
Ik zie zijn kleine bananen. Ik heb geen besef hoe groot ze worden en of ze eetbaar zijn voor ons. Het kunnen ook een soort zijn voor de Babbi-babbi, je weet maar nooit.
De auto in, verder dalend, het meest verbaasd ben ik over het wegennet, dit is onvoorstelbaar. Ik denk dat het beton hier ook aan de bomen groeit, bijna alle wegen zijn aangelegd, de helling maakt het nog onwaarschijnlijke. Hoe ze dit kunnen geloof je niet.
We komen aan in Loko'mata Leona Tonga Riu plaats met uit de rots gehouwen Liang batu ( steengraven )
Uitgehouwen uit een rots zegt Paul, maar dat is niet zo, ze zijn uitgekapt in een bolder, een grote, en er liggen hier nog. Hier moet in het verre verleden heel wat bewogen hebben. Ofwel via gletsjerbeweging ofwel via waterstromen. Hoe men in die arduinen grote keien, met hamer en beitel grote rechthoekige openingen en nissen maakte is niet voor te stellen. Ik kan alleen maar mijn bewondering uiten voor dit immense werk. De grootte van de nis varieert van vijftig bij vijftig bij dertig cm diepte tot zeventig bij zeventig bij één meter dertig diepte. Ik fotografeer wat ik zie, ik raak de tel kwijt. Hier moeten we betalen om te kijken, zelfs als het vanop de openbare weg zichtbaar is. Je kan rond het zwerfvuil niet voorbij kijken, het is aanwezig. Maar is het wel zwerfvuil. Waar trek je de grens tussen vuil en proper, waar trek je de grens tussen afval en waarde. Zeg me nu eens wat het verschil is tussen een fles water, plastiek fles, Spa blauw bvba, gelegen of gestaan op een winkelrek en diezelfde fles , gevuld, op straat. Hoe reageer je , bij een bezoek op het kerkhof, als je op een van de graven een verkleurde plastiek krans bloemen ziet. Neigt je oordeel niet makkelijk de verkeerde kant op?
De doden worden in Sulawesi bezocht en bedacht met alle daagse dingen, een fles, een pakje sigaretten, paraplu zelfs een gsm zag ik liggen. Wat hier na verloop van tijd mee gebeurd, maakt geen deel uit van de gift. De foto's die ik trek mag je niet door de verkeerde bril bezien. Ze geven weer wat je zelf ziet, wat je er zelf van vind, maar nooit wat ze betekenden op het moment dat ze werden neergelegd.
Enkele Grafnissen staan open, waardoor ik binnen kan kijken, deze zijn leeg. De meeste zijn afgesloten door een wegwerpbaar luik, sommigen zeer een houding andere met traditionele tekens, caligrafiën(?)versiert.
Ik trek heel wat graven, heel de bolder rond.
Terug de wagen in, vragen we honderduit aan de gids uitleg en raad.
Ik zeg raad, want mijn Westers denken belemmert sterk het inleven om voeling te krijgen met wat hen beweegt. Traditie is één, passie en van iemand houden is een andere zaak. Hoe je het draait of keert, traditie is volgens mij sterk verweven met hoe mensen staan in hun gemeenschap. Hoe hechter hoe gemakkelijk tradities in ere worden gehouden?
Ik fotografeer rijst die ligt te drogen en een koffieplant, trek een blad van de boom, ook die leg ik vast.
En weer verder de heuvels af, we stoppen onderweg om wat verfrissing te nemen. We houden halt in batu monga en nemen een frisdrank, cola. Na veel lamenteren en praten met andere toeristen, Aussie 's, besluiten we om hier te eten. Nasi en saté van kip. Best lekker. De Australiërs nemen afscheid, maar contact wordt gelegd om elkaar wat door te sturen, een kluif naar Paul's bek als ik dat zo mag zeggen. De man schrijft, en geeft les , interculturele communicatie denk ik dan, dat laat ik over aan Paul.
De tocht naar beneden gaat door en we komen aan bij een kerkhof.
Ik noem dit nu zo omdat dit met mijn westers begrip het best te begrijpen is. Het is een herdenkingsplaats , anders dan de vorige. Hier liggen geconcentreerd meer zielen bij elkaar. Volgens de rites die ik me al wat eigen werden gemaakt. Verschil met de andere is dat men hier ook megalieten heeft. Grote slanke "menhirs" die geplaats werden in een cirkelvorm rond een op een verhoog aangebracht Tongkonan, een naar traditioneel huis, het formaat is daarbij niet belangrijk, ook hier neem ik de tijd om het een en anders vast te leggen. We horen onze gids uit over het spirituele element van de megalieten. Een confrontatie met ons denken, katholiek gevormd en het protestants Torajan is een gevolg, niet zo sterk afwijkend maar volgens mij toch zwaar cultureel beinvloed. Een van de onderwerpen was de rite bij het overlijden van kinderen en meer bepaald zeer jonge kinderen. Zowel hier als bij ons geven we hen een naam . Hiermee willen we uitdrukken wat we met meer woorden niet kunnen. Engeltjes. Wie hen kent begrijpt veel beter dat een begrip meer inhoud geeft aan de betekenis.
Paul en ik trekken een heuvel op via een flauwe trap. Een lange trap om hoog te klimmen. Bovenaan staat een boom. Hier en daar zijn matjes aangebracht. Hier achter, in het "hart" van de boom zitten ze geborgen. Dicht tegen de centrale stam. De traditie wil dat de richting van de stam hen de weg toont onmiddellijk naar de hemel.
Ik leg ook dit vast. Mijn gedachten gaan uit naar hem die ik enkel van naam ken.
Ik zal terug af naar de wagen, we rijden verder.
Een verplichte stop is een herdenkingsplaats voor
Anton Ari van der Loosdrecht, op de plaats van overlijden van deze gereformeerde zendeling.
De plek is niks speciaals en trek me ook niet bijzonder aan. Het doet allemaal wat koud aan. Wat ik zeg hierover is niet goed om zo gelezen te worden, maar ik hou me graag aan wat me beleefd. Het doet niks af van wat de man deed of betekende in Toraja of elders. Ik kan alleen mijn gevoel van de plek weergeven en wat mij eraan beroerd. Hij was een zendeling en zeer strikt in zijn missie. Misschien bereikte hij meer met het offer dat hij bracht, maar daar had nog de man, noch zijn vrouw, noch zijn ongeboren kind iets aan . Morgen trekken we naar zijn herdenkingsplaats, die zal misschien een ander gevoel uit stralen
Een groep vrouwen, weerom kennissen van Samira vragen om een foto op de trappen. Ik ben niet echt iemand die echt op de foto wil staan, maar ik moet toch mee er op. Paul nestelt zich tussen al dat vrouwelijk schoon en ik zet je aan ze zijkant. Wat praatjes en uitwisseling van wat plaatsnamen doet me plots realiseren dat ze allemaal in het zwart gekleed zijn. Ik vraag of ze misschien naar een begrafenis zijn geweest en ze bevestigen dit. Waarom ze dan in hemelsnaam naar deze plek komen vind ik vreemd. Ook het contact met ons en de fotoshoot komen raar over.
We nemen in Rantepao nog een bocht en stappen af in het museum. Wij zijn de hekkensluiters, betalen en lopen door. Het licht was al uit, de doeken lagen al over de kasten. Snel wordt het een en ander opzij of naar boven geschoven. Ik fotografeer wat ik kan zien wat nieuw voor me is, twee gemummificeerde kinderen liggen ieder in een glazen kast. Ik neen van hen een foto . De wachter doet een verhaal dat Paul met verstomming doet staan, Ma'mery, en liet geschreven zoals ik daarvoor deed, zou dit gevo den hebben op de oever van de rivier, het was geroofd uit een graf. De dief zou schrik of berouw gekregen hebben en daar achter gelaten hebben. Dit verhaal is nieuw en zal Paul aanzetten om zich hier in vast te bijten. Dat verhaal kan je best bij hem lezen.
Er rest ons nu niets anders dan verder te rijden naar een nieuw hotel , ziet er top uit.
Ik overloop savonds na de maaltijd de dag en stel vast dat ik nog veel te vertellen heb, en nog meer vergeet. Bij thuiskomst lopen we wel eens de foto's door. Ik denk dan waarschijnlijk met weemoed, aan dit avontuur.

Geschreven door Chris.op.weg