Ochtendstond heeft goud in de mond.
Een laatste maal geslapen in Riana home Stay.
De laatste maal ook mijn douchedans om zoveel mogelijk water te vangen om de duur van de douche zo kort mogelijk te houden. De inertie warmte van de buizen doen dan net nog wat ik hoop, een beetje warmte geven.
Ik zit buiten op ons terras, zo wordt dit althans beschreven in de booking, en geniet van het zicht op de tuin. Ik doe terzelfder tijd mijn mail open en zie, Ik word genoemd om een eerder grote som te krijgen van een heel ver familielid uit Amerika. Wat wil een mens nog meer. Ik slurp aan mijn koffie, heerlijk zacht. Ik laat meer dan een bodem achter in de tas, kwestie niet heel de ochtend gruis te willen eten. Maar de koffie is lekker en zacht van smaak.
De tuinmuren zijn gemetseld , de metsellagen volgen het onderliggende tracé van de grond. Up en down, here we go. Het is duidelijk opvulmetselwerk en heeft geen draagkracht, daarvoor zou het horizontaal moeten zijn. Ik zag het in Indonesië wel vaker, vermoedelijk de gewoonte om te werken met palen als steun, de rest is opvullen.
Vandaag de dag van de Ma'nenne' , ik ben benieuwd, verheugd is te sterk uitgedrukt. Ik verwacht niks, ik stel me open voor elke impuls die gaat komen. Paul heeft het er al dikwijls over gehad, ik las ook zijn stukken en andere. Nu ben ik in Sulawesi en wacht nu af op wat komt.
Mijn koffer is andermaal gepakt, tanden gepoetst. Ik leg best mijn regenjas bovenaan, de lucht is grijs en zwaar beladen met volle wolken. Dit is ook de reden dat plots geen wifi werkt.
Vertrek naar het hart van Toraja.
We zullen vandaag onze ziel openhalen. Paul stoot zijn hoofd als is het een marker voor vandaag. Het bloed vloeit over zijn kruin, niet de kroon ontbloot, maar de schedel. Het is niet ernstig, toch neem ik geen risico en spuit er ontsmetting op.
We verlaten de drukte beneden en klimmen over het asfalt. Ik zie een hele constructie staan in bamboe en vraag om halt te houden.
Een hele installatie is uit bamboe gemaakt, men is bezig alles samen te sjorren. De verticale steunen zijn bildik en staan stevig.
Dit gedeelte is opgebouwd in 3 etages, twee om te zitten en een die de dakconstructie bevat, een ondertussen gekende vorm, dak in breed gerekte U vorm, met mooie kleuren en versiersels, snijwerk met symboliek die ik niet ken.
verder naar achter op het terrein is een stellage waarop op de hoogte verdieping de kist zal opgebaard worden. hoe die daar geraakt is een raadsel het zalk in elk geval een huzarenstuk zijn. ik fotografeer het geheel en word benaderd door een mevrouw in klederdracht ttz Sarung, ik doe haar teken of ik foto's mag maken, ze wenkt me.
onze gids komt erbij en praat met haar, ze lachen en ik vraag waarom,wij zijn familie zegt ze, en ik dacht te begrijpen van moeders kant.
we mogen verder op haar eigendom komen en bewonderen de prachtige traditionele woning die er staat.
Paul vraagt of we ook binnen mogen komen, want hier ligt het stoffelijk deel van de overledene. ze zegt ja.
ik moet een hoge trap opklimmen en kom in een voorkamer die hoofdzakelijk rood is gekleurd.
centraal staat een kist opgesteld. zij zal later deze week toren hoog boven de plaats.
Op de vraag of ik mag fotograferen, wordt bevestigend geantwoord. het ene schot na het andere. een zeer fijn kistkleed ligt op de kist, met parels versiert en volgens mij van heel hoge kwaliteit, ik tracht op een detail in te zoemen en druk af. er wordt gewoon gepraat, kinderen komen nieuwsgierig kijken en er wordt gelachen zonder terughoudendheid. ook dit zijn we niet gewoon. ik herinner de tijd als kind toe mijn grootvader overleed, stilte moest er zijn en zeker niet lachen.
eens buiten merk ik nog verschillende monolieten en vraag naar de herkomst. monolieten zijn het en zij zijn als gedenkstenen aangebracht.
Verder trekken we en we bevinde"n ons in bergrijk gebied.
je houd het niet voor mogelijk maar hier leiden alle wegen naar waar je maar wil. de mesten zijn in beton en van verbazend goede kwaliteit, naar het kleinste dorp over de steilste klim die je maar kan indenken. soms moeten we uit de wagen en te voet naar boven. het is een aanslag op mijn benen, maar verteren kan ik dit wel. als mijn spieren het toch maar een beter deden, nondepip, ik word toch niet oud zeker?
we rijden weer verder en plots doemt gigant van een Christusbeeld op, op de top van een van de bergen. het doet me er aan herinneren dat dit christelijk gebied is , hoofdzakelijk toch. het is niet de eerste en ook niet de laatste. ook Kruisbeelkden zie je hier buiten formaat opdoemen. is dit nu het antwoord op al het moslimlgeweld, ik zou het niet weten, een onderzoek zou dit kunnen uitwijzen.
we, de gids en Martin zoeken waar we moeten zijn, foute routes foute aanwijzingen. de wegen worden smaller en bruut. ik schok van links naar rechts. mijn rechterknie knalt bij elke steen en elke bocht hard tegen het deurhandvat. denk dat die ondertussen blauw ziet, mijn knie wel te verstaan.
ik geef de hoop op dat we niet geraken waarop gehoopt word.
de weg wordt nu wel erg slecht, slecht verhard of half verhard. We komen aan een bocht op het moment dat ik dacht , ze vinden het niet, want je ziet hier alleen maar flanken ,van de berg, nergens platteaux. Martin stopt en iedereen stapt uit, mijn gebrek aan Indonesisch laat me niet toe te begrijpen wat net werd gezegd. "Is het hier "vraag ik dan, beseffend dat ik die boot miste maar ook uit verwondering. Hier kan dit toch niet zijn. Ik zie niks dat op een begraafplaats lijkt. Vooringenomenheid en te veel fantasie doet je waanbeelden creëren die op niks berusten. Ze zijn echter wel het maatstaaf waartegen ik alles wordt afgeweeg. Niets is verraderlijke of slechter als introductie op wat het werkelijk is. De reportages die ik vooraf bekeek geven ook een vertekend beeld. Die beelden komen te snel na elkaar en linken processies en ceremonieel aan elkaar, terwijl er maanden of jaren tussen zitten. je verwacht een massa volk, lawaai, muziek of zo. hier is niks. Langs de weg staan bromfietsen en een vrachtwagen langs de weg alsof hij wacht op een lading van het veld.niks daarvan. Voor onze gids is het het teken dat het hier te te doen is.
Ik wurmel me uit de wagen, pak mijn toestel en wandelstok. Een te steile klim naar boven, die veel van mijn benen vergt, mijn ademhaling is goed, ik geraak zeker niet uitgeput. Maar mijn spierkracht is beneden alle peil. Het ontbreken rechts van een deel van de spierkoppen van mijn bil is een groot verlies. Mijn linkervoet, in gelbrace gepakt houdt het wel naar boven, ik maak me alleen zorgen voor de afdaling . Maar dat is voor straks.
Bovengekomen kan ik eindelijk mijn hoofd rechten en een spektakel aanschouwen. Ik kom terrecht midden in het gebeuren. ik zie volk staan voor een betonnen afdak dat tegen de groene heuvelwang kleeft. Ik zie een opening tussen de aanwezigen, in het midden, en loop wat verder, geen acht slaand op de groep die naast me is en druk aan bezig is met iets, ik zie het niet en let niet op. Pakken als poppen van een vlinder liggen op de grond. het dringt snel tot me door dat dit stoffelijke resten zijn. vlakbij, naast me, merkt men mij op, met camera in aanslag. men wijkt plots uiteen en ik kom oog in oog te staan met een uitgepakte pop. Dit is een mens denk ik dan, dit is een wezen dat hier rondliep. Ik voel de drang om te wijken, maar mijn respect neemt het gelukkig over, maar in een split second voel ik dat ik even schrik. Mijn pokerface van enige dagen geleden verraad dat ik hier geen hand heb. Ik pas dus. Mijn gevoelens rommelen en nemen instinkmatig over. onmerkbaar hap ik naar lucht. Het is mixed en ik weet niet hoe ik daar over moet denken. Het lichaam van de man, wordt opgetild en onder het afdak gelegd. Men friemelt verder aan kleding en ontdoet het dode lichaam nu volledig het kleed dat hem zo lang bedekte. Verbazing, verbijstering is mijn deel, maar ondertussen begin ik te filmen. Ik loop dichter en dichter bij. ik tracht geruisloos een zo sereen mogelijk te stappen. Ik ben getuige van het openen van het mummiekleed en de kleding van de overledene. De man is acht jaar geleden gestorven, zo blijkt later. Je zou denken dat dit een moment is die in de inner-circle moet gedragen worden. Ik doe een stap naar achter, maar wordt hierbij onmiddellijk terug bijgehaald. Men wil me er absoluut bij en ik kom echt op de eerste rij te staan op nog geen 75 cm van de overledene. Het stoot me zeker niet af, bijna tegenovergesteld. Toch besef ik dat ik hier een vreemde eend ben en terug verschuif ik mijn plaats naar opzij en stil verder weg. Ik observeer de omstaanders, lachende gezichten, blije mensen, bijna overal en bij iedereen. Mijn aandacht wordt getrokken naar twee figuren die ik waarneem vanuit mijn ooghoek. Ze hebben het duidelijk moeilijk. Ik vermoed dat ze de onmiddellijke relatie zijn. Ik schat hen, aan de hand van een vermoedelijke leeftijd, in als kleinkinderen, maar dat is giswerk.
Dan gebeurd er iets dat ik niet goed vat, één van de omstaanders zet zijn pet op het hoofd van de overledene., daarna wordt er nog een sigaret tussen zijn lippen geplaatst en een bril op gezet. Een schok gaat door me heen, dat zou bij ons niet kunnen en waarom niet.
Wij zouden geen maand met een overledene in huis kunnen leven, en waarom niet.
ik maak foto's van dit alles. Eén voor één komt iemand naar voor om gefotografeerd te worden samen met de overledene, aan zij of haar zijde. ze zijn fier en lachen.
Ik blijf vastleggen op foto en film, ook vanuit een afstand die ik inmiddels terug genomen heb. Rondkijkend zie ik ook de verschillende wijze waarop de Sarung kan gedragen worden, en neem hiervan foto's.
het wordt tijd om de overledenen terug te leggen op zijn rustplaats. Er worden verschillende doeken rond zijn lichaam gedraaid. een van hen stopt wat wat geld tussen het wikkelen, er volgt nog een hemd en een sweater.
Het voorlaatste deken waarin hij wordt ingepakt is een kinderbedsprei van CARS. het lijkt allemaal eenvoudig en simpel, maar is het niet. Ik blijf het gebeuren vastleggen, en meen een andere intonatie te horen en het lijkt een stem te zijn. alsof nu een spreuk, of een groet wordt uitgesproken en tracht ook dit vast te leggen, ik weet niet of dit gelukt is. Ik zie wel vanavond in het hotel. het lichaam wordt terug opgeborgen in de grafkamer, waar nog een tiental familieleden liggen.
sterk onder de indruk verlaat ik de plaats van het gebeuren, beneden nog een groepsfoto en lachende gezichten, het werkt aanstekelijk.
We rijden terug, de weg af die we namen, terug schokken en beven, we geraken er wel. het 14:30 en honger doet ons halthouden op de top van een van de bergen, waar zich een resort bevindt. Het contrast kan niet groter zijn met een half uur geleden.
Nasi goreng is mijn middagmaal en gaat goed binnen, maar ik ben vooral blij met de rust. het is tijd om eens wat te schrijven. We nemen die dan ook.
dan rest nog te rijden dan naar het hotel.
ik vraag me af of wij wel goed omgaan met onze overledenen, of het niet anders kan.
maar hier is hier, en ginder is ginder, voor mij is het nu hier. hier klopt het wel.
ik weet nog niet hoe ik er over denk, het wat in elk geval de moeite om mee te maken.

Geschreven door Chris.op.weg