Laten we voordat we verder reizen iets over De Hanze vertellen op het gevaar af dat het alom bekend is en er niets meer te leren valt. Wij zijn in deze Europese geschiedenis geinteresseerd en hebben het tot ons reisdoel gemaakt:

DE HANZE – een kleine geschiedenis

In de 12e en 13e eeuw ontstond er een samenwerkingsverband van Duitse kooplieden rond Lübeck, Westfalen en Saksen en het gebied van de Baltische Duitse Orde, parallel aan het systeem van de Italiaanse nederzettingen, maar veel bescheidener van omvang. Vanaf de eerste algemene vergadering in Lubeck in 1356 was er sprake van een verbond van steden in plaats van onafhankelijke handelaren. Het was een teken van de opkomende macht van de steden die inzagen dat ze hun eigen belangen nog beter gezamenlijk met andere steden konden behartigen en niet hun heil bij hun afzonderlijke landsheren moesten zoeken. Daarmee is het eveneens een teken dat de Duitse keizer, en ook de Scandinavische en Engelse koningen er weinig gezag tegenover konden stellen.

De kooplieden in die steden openden "kantoren" in Londen, Brugge, Bergen op Gotland, tot in Novgorod (dat al in 1190 een Duitse vestiging had) toe.
Vanaf 1352 werd dit verbond van kooplieden en handelssteden aangeduid met de naam Hanze, (hetgeen in het Oudhoogduits "Hansa": groep, schare of gevolg betekende). De Hanze diende ter bevordering en bescherming van gemeenschappelijke handelsbelangen en het verwerven van een monopoliepositie op het handelsverkeer (door middel van uitschakeling van concurrenten en het onderdrukken van opkomende handelscentra), zoals het opkopen van productiegebieden, vervoeren en verkopen van met name metalen, granen, hout, huiden, wol, wijn, zout, was, barnsteen, hars en vis.

Hun voor de tijd moderne handel baseerden zij op gezamenlijke erkende rechten op het verhandelen van bepaalde producten, de juridische vorm van de handelscontracten en het nakomen van de daaruit voortvloeiende verplichtingen, eventueel af te dwingen via gezamenlijk erkende rechtbanken. Deze rechtsvormen werden aan andere steden overgedragen, zoals bijvoorbeeld het Lübecker Recht (binnen het zogenaamd Duits Recht). Niettemin was de Hanze geheel op vrijwillige samenwerking geschoeid en was er geen officiële centrale instantie.
Begonnen met de Duitse Oostzeehavens (Lübeck, Rostock, Stettin, Danzig, Riga etc.), breidde het zijn macht uit naar steden die handelden met de bovenloop van de Rijn, met Engeland, met Frankrijk en met steden in zuidelijker streken zoals Venetië, Genua en Lissabon.
In het huidige Nederland waren het vooral steden in het noorden en oosten die tot de Hanze toetraden, in tegenstelling tot de westelijke en zuidelijke steden, waarvan alleen Amsterdam en Zierikzee toetraden. De "Hollandse" steden werden om concurrentie-redenen zoveel mogelijk buiten de Hanze gehouden (wat een beetje dom was zoals later zou blijken). De macht van de Hanze was weliswaar gezeteld in Noordwest Europa, maar haar macht reikte in feite van Lissabon in het zuidwesten tot diep in de Oostzee en op het hoogtepunt bestond het stedenverbond uit ca. 200 steden waarvan ongeveer 70 steden volledig deelnamen en met de overigens associatieverdragen werden gesloten. Een soort Europese Unie avant la Lettre.

Aanvankelijk verliep de handel zoveel mogelijk binnendoor en over land, maar vanaf halverwege de 14e eeuw waagde men zich in de Sont en de Duitse bocht. Men noemde dit de "ommelandvaart". De Handel in de Oostzee heette de "oostlandvaart", en die in het zuidwesten de "baaivaart" (niet naar de Golf van Biskaye, maar naar de baaien van de Franse kust genoemd). Deze handelsroutes hadden invloed op de ontwikkeling van schepen, die groter, zeewaardiger en beter manoeuvreerbaar moesten worden. Eind 12e eeuw leidde dat tot de Kogge en van de 14e-16e eeuw gevolgd door grotere schepen als de (Nederlandse) Hulk en de Kraak. In 1400 had een hulk een laadvermogen van hooguit 180 ton. In enkele tientallen jaren liep dat op tot 400 ton. Eind 15e eeuw liep het laadvermogen op tot 800 ton en later tot 1500 ton.

Hoogtepunt
Het hoogtij van de Hanze viel in het midden van de vijftiende eeuw. Het gebied van de Hanze strekte zich toen uit van de mondingen van de Rijn en de Maas in het zuiden, bijvoorbeeld de Engelse steden Norwich en Hull in het westen, tot ver in Finland in het noorden, en Reval (Tallinn) in het oosten. Een overeenkomst was de strategische locaties van de steden langs de verschillende handelsroutes. Op het hoogtepunt van hun macht wisten de handelaren van de Hanze met hun economische invloed, en soms militair machtsvertoon, het beleid van het rijk te beïnvloeden.
Het einde van de Hanze
Het monopolie werd natuurlijk voortdurend aangevochten. Aanvankelijk zonder succes, totdat de hardnekkig buiten het verbond gehouden Hollanders met succes het monopolie boycotten door goedkoop te varen, en door gebruik te maken van de steun van een krachtige staat (het in 1433 gestichte Bourgondische Rijk). In de 16e eeuw heeft de Hanze het dan ook moeten afleggen.
Belangrijke redenen van het verval waren ook de opkomst van Engeland als zeevarende mogendheid, de verplaatsing van de haringscholen van de Oostzee naar de Noordzee, en het verval van het Heilige Roomse Rijk.
Daarnaast nam vanaf het einde van de vijftiende eeuw het centraal landsgezag sterk toe. De opkomst van het Zweedse Rijk zorgde ervoor dat de Hanze de controle over het Baltische gebied kwijtraakte. Denemarken had zijn handel weer in eigen beheer, het hanzekantoor in Novgorod was gesloten. De individuele steden waar de Hanze uit bestond, stelden inmiddels steeds meer hun eigen belang boven dat van de Hanze. De politieke macht van de Duitse vorsten bleef groeien, waardoor de onafhankelijkheid van de koopmannen in de Hanzesteden werd beperkt.
De Hanze probeerde deze problemen het hoofd te bieden en creëerde in 1556 de functie van sydicus, een soort jurist. Deze trachtte de diplomatieke overeenkomsten tussen de Hanzesteden te beschermen en uit te bouwen en de Hanze probeerde nieuwe handelsroutes te exploiteren. De Hanze bleek echter niet in staat om de algehele vooruitgang van de landen en economieën om zich heen bij te houden of te stuiten, en een lange periode van neergang zette in.
Tegen het einde van de zestiende eeuw stortte de Hanze in en kon zij niet langer omgaan met haar interne strijd, de sociale en politieke veranderingen die de Reformatie met zich meebracht, de opkomst van de Hollandse en Engelse koopmannen en de vijandelijke aanval van het Ottomaanse Rijk op haar handelsroutes. Het uitbreken van de 30-jarige oorlog (1618-1648) was de genadeklap. Deze oorlog veroorzaakte zeer grote chaos in grote delen van het Duitse rijk. Met name Zweden, Rusland en Polen wisten hierdoor hun macht via vaak verwoestende gewapende campagnes sterk uit te breiden ten koste van de vrije Baltische Hanzesteden als bijvoorbeeld Danzig, Riga en Reval (Tallinn). Op de laatste Hanzedag in 1669 meldden zich maar negen steden en aan het definitieve einde van de Hanze in 1862 waren nog maar drie steden lid (Lübeck, Hamburg en Bremen).
Invloed op de economie
Door de evolutie van de economie, mede door de Hanze, kwam er vraag naar een beter, veiliger en gestandaardiseerd betaalmiddel. Doordat er veel verschillende soorten, maten en waardes van de verschillende muntstukken door elkaar circuleerden ontstonden er grote boekhoudkundige problemen voor de Hanzesteden. Als oplossing werd een soort wisselkoers bedacht, waarbij de waarde van het aangeboden geld werd gerelateerd aan een 'rekenmunt'. Een andere oplossing was het opstellen van een notariële overeenkomst, een soort wisselbrieven die overdraagbaar waren en zo een ideaal betaalmiddel waren voor de internationale handel. De wisselbrieven zorgden voor de oprichting van banken en waren de voorlopers van de huidige cheque en het papiergeld. Door een tekort aan edelmetalen in de 15e eeuw werd de handel belemmerd en droeg zo mede bij aan de ondergang van de Hanze.

We gaan verder met het reisverhaal:

Donderdag, 11 augustus 2016

De dag begint goed. We ontbijten toch maar in het “kazerne-hotel-restaurant” dat nu weer open is. Rijden na een tankbeurt Swinoujscie uit naar Ahlbeck en Duitsland in om daar de toeristische Hanzeroute op te pakken. Deze loopt deels langs de kust, later van de kust af. Via Usedom naar Wolgast – Greifswald (toch groter dan verwacht). We maken een kleine omweg naar Lubmin aan de kust. Het is er stil en verlaten. Een schattig strandbad. We drinken er koffie bij een strandstalletje en ik daar een Thüringer Pfannkuche bij. Zoet, maar erg lekker. Het waait nogal en als we de lange pier oplopen begint het te regenen. Tijdens het parkeren kwam een heli met veel kabaal op de parkeerplaats landen. Een trauma heli want in het dorp was iemand onwel geworden. Veel commotie. Hoe het is afgelopen wilde de parkeerwacht toch maar niet kwijt aan vreemdelingen, hoewel hij even aarzelde. Terug naar de route: ze gaat langs de bekendste Noord-Duitse hanzesteden. Verder langs Stralsund en Ribnitz waar we afslaan om onze bestemming in Neukloster te bereiken. We komen er om een uur of half vijf aankloppen. De 1e camping niet ver van het Schweriner meer. Daar ook begint het debâcle van de rest van de dag. De camping vinden we makkelijk maar is zo erg eenvoudig met veel te veel grote honden, geen wifi, geen card-betaling mogelijk en het sanitair is in een groot gebouw achterin de camping, bijna buiten de camping. Een end lopen 's-nachts. We gaan verderop bij Retgendorf direct aan het meer kijken. Ijskoude wind van over het water. Ook daar geen wifi en de mededeling dat er vanaf vrijdagavond het hele weekend een zomerfeest met “levende muziek” is. Dat kennen we inmiddels. Door naar een grote camping aan de zuidkant van het meer. Die is nogal duur, geen wifi en voor 3 minuten douchen moet je nog apart een euro betalen en ook hier “cash”! Inmiddels is de regen weer begonnen en een tent opzetten lijkt steeds lastiger te worden. We besluiten in een hotel te slapen en de volgende dag verder te zoeken. Eerst terug naar Neukloster, daar lijkt een pension te zijn, maar de eigenaar vertelt dat er nergens in dit stadje een hotel of pension is. We gaan geleidelijk aan alle dorpen en stadjes langs het meer af, overal nul of vol dan maar naar de grotere steden zoals Schwerin, Bad Kleinen, Wismar: geen vrije kamers meer. Dan terug naar Rostock. Het regent pijpenstelen en het is gaan schemeren. Alle hotels en pensions zijn volgeboekt. We snappen er niets van. Hoe kan een hele regio geen enkele slaapplaats hebben? Ook langs de wegen of bij tankstations zoals in Frankrijk en Spanje geen voorziening. Inmiddels zijn we een beetje aan het einde van ons latijn, Rostock is nat, bij de haven ligt een feestelijk cruisschip (is daar niet een lege ruimte??), nergens wifi om naar een hotel verderweg te zoeken.. Duitsland in de Hanzetijd leek wel beter voor zijn reizigers te zorgen. Tegen half 10 besluiten we te stoppen met zoeken en iets te gaan snacken bij McDonalds. We lezen daar in de krant dat Rostock Sail net is begonnen! Het zal dus nog dagen duren voordat er hotelruimte vrijkomt. Bij McDonalds is wifi en het werkt. Slot en besluit is om een hotel voorbij Hamburg te boeken, hier in de auto te gaan slapen en de volgende dag vroeg bij het hotel te komen en de middag te gaan slapen. We breken onze reis hier af. Daar komt het op neer. Sail heeft kennelijk een enorme uitstraling naar de regio.
Zo gezegd en gedaan. We slapen die nacht op de parkeerplaats in de auto. Dikke plaids over ons, ramen en deuren dicht. Je moet maar denken dat je met een bus van Eurolines naar een ver land gaat!

Geschreven door Hanzestedenreis